امکان‌سنجی توافق مواد معدنی حیاتی بین ایالات متحده، رواندا و جمهوری دموکراتیک کنگو

در دوران رویکرد "هنر معامله" دونالد ترامپ در روابط بین‌الملل، آیا می‌توان درگیری‌های بین رواندا و جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) را از طریق توافقی در زمینه مواد معدنی حیاتی، مشابه آنچه ممکن است در اوکراین شاهد باشیم، مهار کرد؟

جمهوری دموکراتیک کنگو و رواندا برای نزدیک به سه دهه با یکدیگر اختلاف داشته‌اند. این اختلافات که ریشه در شکاف‌های قومی بین گروه‌های Tutsi و Hutu دارد، به نسل‌کشی 1994 رواندا منجر شد که طی آن بین 500,000 تا 800,000 نفر از توتسی‌ها کشته شدند و همچنان در کانون توجه رهبران بین‌المللی قرار دارد. دولت ترامپ در تلاش برای کاهش تنش‌های فزاینده و بهره‌برداری از شرایط جنگی، پیشنهاد صلحی را مطرح کرده است که محور آن توافقی با حمایت ایالات متحده در زمینه مواد معدنی حیاتی است، مشابه توافقی که در اوکراین دیده شده است.

وضعیت مواد معدنی حیاتی در جمهوری دموکراتیک کنگو

تولید کبالت تحت سلطه جمهوری دموکراتیک کنگو قرار دارد، به‌طوری‌که این کشور 76 درصد از کبالت جهان را تولید می‌کند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، 73 درصد از تولید جهانی کبالت را به خود اختصاص دهد. کبالت که در باتری‌های خودروهای برقی و بسیاری از تجهیزات الکترونیکی استفاده می‌شود، به دلیل شیوه‌های بحث‌برانگیز استخراج و شرایط کاری، انحصار تولید آن در اختیار کنگو است. همچنین این کشور 11 درصد از مس جهان را تولید می‌کند و دارای ذخایر تانتالم، نیوبیوم، قلع و تنگستن است.

جمهوری دموکراتیک کنگو دارای منابع معدنی به ارزش 24 تریلیون دلار می باشد، که بخش عمده آن تحت کنترل سرمایه‌گذاران چینی است. آیا توافقی در قالب "مواد معدنی در ازای امنیت" یا "مواد معدنی در ازای زیرساخت" (مشابه توافق امضا شده بین چین و کنگو در سال 2007) بین ایالات متحده و کنگو می‌تواند برای استخراج این منابع عملی باشد؟ هرگونه توافقی باید با تضمین‌های امنیتی همراه باشد، چیزی که دولت ترامپ در ارائه آن محتاط بوده است.

تنش‌های منطقه‌ای

منطقه مرکزی آفریقای جنوب صحرا همواره با درگیری، استعمار و کشتارهای بی‌مورد مواجه بوده است. پس از نسل‌کشی رواندا در سال 1994، جنگ اول کنگو آغاز شد و از آن زمان تاکنون، بسته به منابع مورد استناد، بین 200,000 تا شش میلیون نفر در این منطقه جان خود را از دست داده‌اند. اقدامات تلافی‌جویانه پس از نسل‌کشی در رواندا انجام شد که منجر به آوارگی بیش از دو میلیون هوتو به کشورهای همسایه شد. نسل‌کشی رواندا و اقدامات تلافی‌جویانه بعدی توتسی‌ها منجر به تشکیل شبه‌نظامیان در هر دو طرف شد. امروزه بیش از 100 گروه شبه‌نظامی منطقه را تحت فشار قرار داده و وضعیتی از درگیری غیرقابل پاسخگویی بین بازیگران غیرحکومتی ایجاد کرده‌اند. با توجه به علاقه دولت ترامپ به این منطقه، توافق مواد معدنی حیاتی ممکن است راهی برای کاهش این تنش‌ها از طریق تعمیق اقتصادی باشد.

دونالد ترامپ: هنر معامله

نمایندگان رواندا و جمهوری دموکراتیک کنگو در آوریل 2025 به واشنگتن سفر کردند تا توافقی صلح‌آمیز را بررسی کنند. این مذاکرات با وعده‌های ایالات متحده برای توافق در زمینه مواد معدنی حیاتی پس از توافقات صلح و اقتصادی همراه بود. هرگونه توافق صلح باید بر اساس احترام به حاکمیت هر دو کشور و خودداری از حمایت از گروه‌های غیرحکومتی باشد. رواندا به‌طور تاریخی متهم به حمایت از گروه شورشی M23 شده است، در حالی که دولت کنگو متهم به حمایت از شبه‌نظامیان همسو با ایدئولوژی خود شده است.

جمهوری دموکراتیک کنگو پس از آن به ایالات متحده سفر کرد که ایالات متحده و سازمان ملل متحد، رواندا را به دلیل حمایت از M23 و استخراج غیرقانونی مواد معدنی مورد انتقاد قرار دادند، که این امر به کنگو اجازه داد تا در صحنه بین‌المللی اعتبار سیاسی کسب کند. هرگونه توافق بین این سه کشور باید با توافقات اقتصادی دوجانبه بین دو کشور آفریقایی جنوب صحرا مقدمه‌سازی شود تا راه برای توافق معدنی یا امنیتی ایالات متحده با کنگو هموار گردد.

یکی از نقاط اختلاف، تقسیم وجوه و مواد معدنی حاصل از این توافق خواهد بود، زیرا یکی از دلایل احتمالی مداخله رواندا در کنگو، کسب دسترسی و کنترل بر منابع معدنی بوده است. بعید است در شرایطی که از نظر دموکراتیک با عدم محبوبیت مواجه است، رئیس‌جمهور کنگو، Felix Tshisekedi، چنین دسترسی را واگذار کند. پیش‌نویس توافق صلح در اوایل ماه مه 2025 به ایالات متحده ارسال شد، اگرچه دو کشور هنوز هیچ‌چیز را نهایی نکرده‌اند.

همچنین باید به جایگاه چین در این درگیری توجه کرد. این کشور صدها میلیارد دلار به کنگو، زامبیا، غنا و زیمبابوه وام داده است تا امتیازات مطلوب مرتبط با مواد معدنی را تضمین کند. چین در حال حاضر 80 درصد از تولید کبالت کنگو را به دلیل این وام‌ها و توافق مواد معدنی در ازای زیرساخت با کنگو کنترل می‌کند، و بیشتر معادن آن در گوشه نسبتاً آرام جنوب شرقی کشور واقع شده‌اند.

از دیدگاه ایالات متحده و ترامپ، توافق مواد معدنی حیاتی با کنگو یک تصمیم بدیهی است. ترامپ همواره دیدگاهی معامله‌گرانه به روابط بین‌الملل داشته است، و توافقی بین کنگو، رواندا و ایالات متحده تمامی اهداف ژئوپلیتیکی او را برآورده می‌کند. توافق معدنی با کنگو، نفوذ چین را هم در منطقه و هم در بازار مواد معدنی حیاتی، جایی که چین در حال حاضر بر فرآوری عناصر نادر خاکی(REEs)، کبالت و لیتیوم تسلط دارد، محدود خواهد کرد. همچنین این توافق برای ترامپ، با نزدیک شدن به انتخابات میان‌دوره‌ای 2026 ایالات متحده، یک امتیاز سیاسی برای ایفای نقش صلح‌ساز خواهد بود.

از منظر عملی، توسعه صنعت استخراج مواد معدنی ایمن و اخلاقی در کنگو به نوعی تضمین امنیتی از سوی ایالات متحده وابسته خواهد بود. دو طرف برای سه دهه در حال جنگ بوده‌اند و برخی معادن ممکن است بین 10 تا 20 سال طول بکشد تا عملیاتی شوند. توافق صلح مبتنی بر تضمین‌های امنیتی تنها نقطه شروعی خواهد بود، زیرا باید زیرساخت‌های استخراج قوی در کشوری توسعه یابد که طبق گزارش بانک جهانی، 74 درصد از مردم آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

دستیابی به توافقی امن و پایدار در آفریقای مرکزی بسیار دشوار خواهد بود. اگرچه این درگیری کمتر از درگیری اوکراین مرگبار بوده است، اما درگیری بین رواندا و کنگو تقریباً هم‌زمان با درگیری اوکراین آغاز شده و هزینه سنگینی به دنبال داشته است. توافق معدنی در منطقه رواندا-کنگو به اندازه توافق در اوکراین، اگر نه سخت‌تر، به دلیل زیرساخت‌های کنگو دشوار خواهد بود. علاوه بر این، با توجه به کنترل چین بر تولید کبالت کنگو در مناطق آرام‌تر کشور، سرمایه‌گذاری ایالات متحده در کنگو در مناطق شرقی پر از درگیری خواهد بود. این توافق همچنین باید مشکلات پیچیده دسترسی به زمین و هویت را که دهه‌ها منطقه را تحت تأثیر قرار داده است، مدیریت کند، بدون اینکه فعالیت شبه‌نظامیان غیرحکومتی را افزایش دهد. شرکت‌های آمریکایی نیز از مناطق درگیر جنگ محتاط هستند، زیرا این مناطق چالش‌های فراوانی به همراه دارند. هرگونه توافق با ایالات متحده باید شامل تضمین‌های امنیتی قابل‌توجهی باشد که احتمالاً از نظر سیاسی برای ترامپ غیرقابل قبول است.

 تحلیل و جمع‌بندی

گزارش ارائه‌شده بر امکان‌سنجی توافقی در زمینه مواد معدنی حیاتی بین ایالات متحده، رواندا و جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) متمرکز است و پتانسیل آن برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای و رقابت ژئوپلیتیکی، به‌ویژه با چین، را بررسی می‌کند.

1. غلبه کنگو بر بازار کبالت و پیامدهای آن

   جمهوری دموکراتیک کنگو با تولید 76 درصد از کبالت جهان در سال 2025، همچنان بازیگر اصلی در زنجیره تأمین باتری‌های خودروهای برقی و الکترونیک است. طبق گزارشUSGS (2025)، تولید جهانی کبالت در سال 2024 حدود 170,000 تن بود که کنگو 129,200 تن آن را تأمین کرد. پیش‌بینی‌ها برای سال 2030 (مطابق با گزارش اصلی) نشان‌دهنده حفظ سهم 73 درصدی کنگو است که نشان‌دهنده وابستگی شدید بازار جهانی به این کشور است. با این حال، تسلط چین بر 80 درصد از تولید کبالت کنگو، به‌ویژه در مناطق جنوب شرقی، چالشی برای سرمایه‌گذاری ایالات متحده ایجاد می‌کند. داده‌های آژانس بین المللی انرژی (IEA, 2025) نشان می‌دهد که چین 60 درصد از ظرفیت جهانی پالایش کبالت را کنترل می‌کند، که این موضوع توانایی ایالات متحده برای نفوذ در بازار را محدود می‌کند.

2. وضعیت ژئوپلیتیکی و ریسک‌های امنیتی

   درگیری‌های منطقه‌ای در شرق کنگو، به‌ویژه درگیری‌های مرتبط با گروه M23 و حمایت ادعایی رواندا، ریسک‌های قابل‌توجهی برای هرگونه سرمایه‌گذاری در بخش استخراج ایجاد می‌کند. گزارش شورای امنیت سازمان ملل (2024) تأیید می‌کند که رواندا از M23 حمایت می‌کند، که این امر دسترسی به منابع معدنی در مناطق شرقی کنگو را پیچیده‌تر می‌کند. این مناطق، برخلاف معادن تحت کنترل چین در جنوب شرقی، با بیش از 100 گروه شبه‌نظامی فعال مواجه هستند که ثبات عملیات استخراج را تهدید می‌کنند. سرمایه‌گذاری ایالات متحده در این مناطق نیازمند تضمین‌های امنیتی قوی است که با توجه به رویکرد محتاطانه دولت کنگو در ارائه چنین تعهداتی، احتمال موفقیت توافق را کاهش می‌دهد.

3. رقابت با چین

   تسلط چین بر منابع معدنی کنگو، به‌ویژه از طریق توافق "مواد معدنی در ازای زیرساخت" در سال 2007، چالشی اساسی برای ایالات متحده است. طبق گزارشBloombergNEF (2025)، چین بیش از 15 میلیارد دلار در بخش معدن کنگو سرمایه‌گذاری کرده و کنترل بیش از 20 معدن کبالت و مس را در اختیار دارد. این در حالی است که ایالات متحده فاقد حضور مشابه در این منطقه است. هرگونه توافق معدنی با ایالات متحده باید با پیشنهادات رقابتی چین رقابت کند، که این امر نیازمند سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی قابل‌توجه و مشوق‌های اقتصادی است.

4. چالش‌های زیرساختی و اقتصادی

   زیرساخت‌های ضعیف کنگو مانع اصلی توسعه صنعت استخراج پایدار است. گزارش بانک جهانی (2025) نشان می‌دهد که 74 درصد از جمعیت کنگو زیر خط فقر زندگی می‌کنند و زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انرژی کشور برای پشتیبانی از پروژه‌های معدنی در مقیاس بزرگ ناکافی هستند. به عنوان مثال، توسعه یک معدن کبالت به طور متوسط 10 تا 20 سال زمان می‌برد، که این امر نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و پایدار است. این موضوع با ریسک‌های سیاسی داخلی، از جمله عدم محبوبیت رئیس‌جمهورFelix Tshisekedi، پیچیده‌تر می‌شود.

5. قیمت‌ها و روندهای بازار

   در ژوئن 2025، قیمت کبالت در بازار جهانی حدود 33,000 دلار به ازای هر تن است، که نسبت به اوج 82,000 دلاری در سال 2022 کاهش یافته است. این کاهش قیمت، جذابیت سرمایه‌گذاری در معادن جدید را کاهش می‌دهد، به‌ویژه در مناطق پرریسک شرق کنگو. همچنین، قیمت مس، که کنگو 11 درصد از تولید جهانی آن را تأمین می‌کند، در حدود 9,700 دلار به ازای هر تن ثابت مانده است. این روندهای قیمتی نشان‌دهنده ثبات نسبی بازار کامودیتی‌ها هستند، اما ریسک‌های ژئوپلیتیکی و زیرساختی همچنان مانع سرمایه‌گذاری‌های جدید هستند.

جمع‌بندی

توافق پیشنهادی مواد معدنی حیاتی بین ایالات متحده، رواندا و جمهوری دموکراتیک کنگو با چالش‌های متعددی مواجه است که موفقیت آن را مشروط به عوامل متعدد می‌کند. نکات کلیدی گزارش شامل تسلط کنگو بر تولید کبالت، نفوذ گسترده چین در بخش معدن این کشور، درگیری‌های منطقه‌ای مداوم و زیرساخت‌های ضعیف کنگو است. این عوامل در کنار رویکرد محتاطانه دولت ترامپ به ارائه تضمین‌های امنیتی، احتمال دستیابی به توافقی پایدار را کاهش می‌دهد.

توافق مواد معدنی حیاتی می‌تواند فرصتی برای کاهش نفوذ چین در بازار کبالت و تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی ایالات متحده باشد، اما ریسک‌های امنیتی و زیرساختی، همراه با رقابت چین، موانع قابل‌توجهی ایجاد می‌کنند. موفقیت این توافق به توانایی ایالات متحده در ارائه مشوق‌های اقتصادی رقابتی، تضمین‌های امنیتی قوی و مدیریت پیچیدگی‌های سیاسی داخلی کنگو بستگی دارد.

توصیه‌ها برای فعالان بازار و سرمایه‌گذاران

1. تمرکز بر تنوع زنجیره تأمین: با توجه به ریسک‌های ژئوپلیتیکی در کنگو، سرمایه‌گذاران باید به دنبال تنوع‌بخشی به منابع کبالت و مس در کشورهایی مانند استرالیا یا کانادا باشند که ثبات بیشتری دارند.

2. ارزیابی دقیق ریسک: قبل از سرمایه‌گذاری در کنگو، تحلیلگران باید ارزیابی‌های جامعی از ریسک‌های امنیتی و سیاسی انجام دهند، به‌ویژه در مناطق شرقی.

3. پیگیری روندهای قیمتی: با توجه به ثبات نسبی قیمت کبالت و مس، سرمایه‌گذاران باید روندهای تقاضای جهانی، به‌ویژه در بخش خودروهای برقی، را به‌دقت رصد کنند.

4. همکاری با نهادهای بین‌المللی: مشارکت با سازمان‌هایی مانند بانک جهانی برای بهبود زیرساخت‌های کنگو می‌تواند ریسک‌های عملیاتی را کاهش دهد.