چین نظارت بر آهنرباهای عناصر نادر خاکی را با سامانه ردیابی جدید افزایش می‌دهد
در حالی که محدودیت‌های صادراتی چین بر بخش آهنرباهای عناصر نادر خاکی خود ، مشتریان سراسر جهان را از دسترسی به آن‌ها محروم ساخته است، این کشور یک سامانه ردیابی برای این محصولات راه‌اندازی کرده است.
این سامانه ردیابی ملی که از هفته گذشته اجرایی شده است، تولیدکنندگان را ملزم می‌کند اطلاعات بیشتری را به صورت آنلاین ثبت کنند، از جمله حجم معاملات و نام مشتریان.
چین، به عنوان بزرگترین تأمین‌کننده و صادرکننده جهانی آهنرباهای عناصر نادر خاکی، در اوایل آوریل محدودیت‌هایی را بر صادرات هفت عنصر نادر خاکی متوسط تا سنگین و چند نوع آهنربا اعمال کرد و صادرکنندگان را ملزم به دریافت مجوز نمود.
تاخیر در دریافت این مجوزها، زنجیره‌های تأمین خودروسازان، شرکت‌های نیمه‌رسانا و سایر صنایع را مختل کرده است؛ به طوری که خودروسازان جهانی، به دلیل اتمام ذخایر، برخی خطوط تولید خود را متوقف کرده‌اند.
پکن در ژوئن سال گذشته، برنامه‌های سطح بالایی را برای ایجاد یک سامانه ردیابی اطلاعاتی برای محصولات عناصر نادر خاکی اعلام کرد، اما این برنامه تا هفته گذشته اجرایی نشده بود.
افزایش سطح نظارت نشان می‌دهد که کنترل‌های صادراتی چین بر عناصر نادر خاکی و آهنرباهای مرتبط، که چین تقریباً انحصار تولید آن‌ها را در اختیار دارد، ممکن است به یک ویژگی دائمی برای این محصولات تبدیل شود.
امیدهایی در ایالات متحده و سایر کشورها وجود داشت که این محدودیت‌ها به عنوان بخشی از یک توافق تجاری که ماه گذشته در ژنو حاصل شد، برداشته شود.
در موارد قبلی که چین محدودیت‌هایی بر صادرات فلزات اعمال کرده بود، معمولاً پس از اعمال این محدودیت‌ها، صادرات به تدریج و با دریافت مجوز توسط صادرکنندگان، بازیابی می‌شد.
Tim Zhang، بنیان‌گذار شرکت Edge Research مستقر در سنگاپور، گفت: فرضیه فعلی ما این است که چین به سازوکار کنترل صادرات عناصر نادر خاکی ادامه خواهد داد، چرا که این یک برگ برنده برای چین محسوب می‌شود.
هدف بلندمدت پکن، ردیابی کل زنجیره تولید عناصر نادر خاکی، نه فقط آهنرباها، تقویت کنترل خود بر این بخش و مقابله با قاچاق، استخراج غیرقانونی و فرار مالیاتی است.
تحلیل و جمع بندی
۱. ابعاد کمی و تأثیر بازار
- سهم چین از بازار: چین بیش از ۸۵ درصد تولید جهانی آهنرباهای عناصر نادر خاکی را در اختیار دارد و حدود ۹۰ درصد صادرات جهانی این محصولات را تأمین می‌کند.
- اهمیت آهنرباهای عناصر نادر خاکی: این آهنرباها برای صنایع خودروهای الکتریکی، توربین‌های بادی، تجهیزات پزشکی و الکترونیک حیاتی هستند. به طور مثال، هر خودروی الکتریکی به طور متوسط به ۲.۵ کیلوگرم آهنربای نئودیمیوم نیاز دارد.
- تأثیر بر زنجیره تأمین: از آوریل ۲۰۲۵ تا ژوئن ۲۰۲۵، قیمت آهنربای نئودیمیوم-آهن-بور (NdFeB) در بازار چین از حدود ۷۰ هزار دلار به ازای هر تن به بیش از ۷۹ هزار دلار به ازای هر تن رسیده است (افزایش حدود ۱۳ درصدی)، که نشان‌دهنده نگرانی بازار نسبت به عرضه است.
- توقف خطوط تولید: شرکت‌هایی مانند Volkswagen و Toyota در ماه می ۲۰۲۵ اعلام کردند برخی خطوط تولید خودروهای الکتریکی خود را به دلیل کمبود آهنرباهای عناصر نادر خاکی به طور موقت متوقف کرده‌اند.
۲. پیامدهای ژئوپلیتیک و راهبردی
- کنترل زنجیره ارزش: سامانه ردیابی جدید چین، کنترل دولت بر کل زنجیره ارزش عناصر نادر خاکی، از استخراج تا صادرات، را تقویت می‌کند و شفافیت و قابلیت ردیابی را افزایش می‌دهد، اما همزمان ریسک‌های ژئوپلیتیک برای مصرف‌کنندگان جهانی را تشدید می‌کند.
- مذاکرات تجاری: باوجود توافق تجاری ژنو در می ۲۰۲۵، چین تمایلی به کاهش کنترل‌ها نشان نداده است و این موضوع می‌تواند به عنوان ابزار فشار در مذاکرات آتی باقی بماند.
- سابقه تاریخی: در محدودیت‌های مشابه قبلی (مانند سال ۲۰۱۰)، صادرات پس از چند ماه کاهش، به تدریج بازیابی شد، اما این بار با توجه به سامانه ردیابی و الزام ثبت دقیق مشتریان، احتمال تداوم کنترل‌ها بیشتر است.
۳. ریسک‌ها و فرصت‌ها برای بازار جهانی
- ریسک‌های تأمین: کشورهای صنعتی (آمریکا، اتحادیه اروپا، ژاپن) اکنون با ریسک جدی کمبود مواجه‌اند و احتمال افزایش قیمت‌ها و نوسانات بازار تا پایان ۲۰۲۵ بسیار بالاست.
- واکنش بازار: افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اکتشاف و فرآوری عناصر نادر خاکی در استرالیا، کانادا و آمریکا سرعت گرفته است، اما این پروژه‌ها تا قبل از ۲۰۲۷ قادر به جبران سهم چین نخواهند بود.
- مقابله با قاچاق و استخراج غیرقانونی: سامانه ردیابی جدید، علاوه بر کنترل صادرات، ابزاری برای مقابله با قاچاق و استخراج غیرقانونی است که طبق برآوردها سالانه تا ۱۰ درصد تولید چین را شامل می‌شود.
جمع‌بندی
سامانه ردیابی جدید چین و تداوم محدودیت‌های صادراتی، جایگاه انحصاری چین در بازار آهنرباهای عناصر نادر خاکی را تقویت کرده و ریسک‌های تأمین برای صنایع جهانی را به طور چشمگیری افزایش داده است.
نکات برجسته
۱. سهم چین از بازار جهانی آهنرباهای عناصر نادر خاکی بیش از ۸۵ درصد است و هیچ جایگزین سریعی در کوتاه‌مدت وجود ندارد.
۲. قیمت آهنرباهای عناصر نادر خاکی در دو ماه گذشته بیش از ۱۳ درصد افزایش یافته است.
۳. راه‌اندازی سامانه ردیابی، کنترل دولت چین را بر زنجیره ارزش این محصولات به سطح بی‌سابقه‌ای رسانده است.
۴. صنایع خودروسازی و الکترونیک جهانی با ریسک توقف تولید و افزایش هزینه مواجه‌اند.