چین کنترل‌های صادراتی جدید عناصر نادر خاکی را به مدت ۱ سال به حالت تعلیق درمی‌آورد

چین موافقت کرد که توسعه برنامه‌ریزی شده کنترل‌های صادراتی بر عناصر نادر خاکی (REEs) را به مدت یک سال به حالت تعلیق درآورد. این توافق پس از آن صورت گرفت که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به یک توافق تجاری گسترده با همتای چینی خود، شی جین‌پینگ، دست یافت.

خبرگزاری‌هایی از جمله Agence France-Presse و Reuters روز پنجشنبه (۳۰ اکتبر ۲۰۲۵) گزارش دادند که در این نشست، که در شهر بوسان کره جنوبی برگزار شد، ترامپ همچنین با کاهش تعرفه‌ها بر کالاهای چینی از ۵۷ درصد به ۴۷ درصد موافقت کرد. بر اساس این گزارش‌ها، پکن در مقابل متعهد شد که صادرات فنتانیل را به شدت محدود کرده و سویای آمریکایی را خریداری کند.

چین، که بخش عمده تولید عناصر نادر خاکی جهان را در اختیار دارد، در ماه آوریل در واکنش به تعرفه‌های آمریکا و محدودیت‌های اعمال‌شده بر نیمه‌هادی‌ها، محدودیت‌های صادراتی بر هفت عنصر نادر خاکی اعمال کرده بود. این کشور در تاریخ ۹ اکتبر، پنج عنصر نادر خاکی دیگر، اربیوم(erbium)، یوروپیوم(europium)، هولمیوم(holmium)، تولیوم (thulium) و ایتربیوم (ytterbium)، را به این فهرست اضافه کرد و اعلام نمود که از این پس برای کالاهایی که حاوی مقادیر ناچیز از عناصر خاصی باشند، مجوز صادرات الزامی خواهد بود. این تدابیر جدید قرار بود از ۸ نوامبر اجرایی شوند.

 Helen Amosو George Heppel، تحلیلگران معدنیBMO Capital Markets، روز پنجشنبه در یادداشتی اظهار داشتند: تنش‌های تجاری میان ایالات متحده و چین کاهش یافته است.

شبکه CNBC به نقل از رئیس‌جمهور آمریکا که در هواپیمای Air Force One با خبرنگاران صحبت می‌کرد، گزارش داد: «موضوع عناصر نادر خاکی حل‌وفصل شده است.» وی افزود که دولت ایالات متحده انتظار دارد تصمیم چین برای به تعویق انداختن محدودیت‌های صادراتی عناصر نادر خاکی به‌طور معمول تمدید شود.

بازسازی زنجیره تامین

با این وجود، CNBC روز پنجشنبه گزارش داد که چین محدودیت‌های صادراتی را که در ماه آوریل معرفی شده بودند، لغو نخواهد کرد.

ترامپ از زمان روی کار آمدن خود در ژانویه، تلاشی را در ایالات متحده برای بازسازی زنجیره تامین داخلی رهبری کرده است تا از اثرات سلطه چین بر مواد معدنی و فلزاتی که به گذار انرژی نیرو می‌بخشند، بکاهد. چین حدود ۹۰ درصد از پالایش عناصر نادر خاکی و تولید آهنربای دائم  را در اختیار دارد و همزمان بر تولید فلزاتی مانند مس، لیتیوم و نیکل نیز مسلط است.

سازمان‌های رسانه‌ای مانند The Globe and Mail و Bloomberg News گزارش دادند که کشورهای گروه هفت، که شامل کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا و ایالات متحده است، آماده هستند تا روز جمعه (فردا) از یک پیمان در مورد مواد معدنی حیاتی رونمایی کنند. به گفته آنها، این اقدامات باید شامل توافق‌نامه‌های خرید، ترتیبات ذخیره‌سازی و تضمین حداقل قیمت‌ها باشد.

تحلیل و جمع بندی

جدول زیر جهت روشن‌تر شدن اهمیت عناصر نادر خاکی سنگین که اخیراً (۹ اکتبر) به فهرست کنترل چین اضافه شده بودند، ارائه می‌گردد. این عناصر نقشی حیاتی در صنایع دفاعی و فناوری پیشرفته ایفا می‌کنند.

عناصر نادر خاکی سنگین (HREE) ذکر شده در گزارش و کاربردهای کلیدی آنها

این جدول نشان می‌دهد که کنترل‌های برنامه‌ریزی‌شده (و اکنون معلق‌شده) چین، مستقیماً صنایع با فناوری بسیار بالا و دفاعی را هدف قرار داده بود. این عناصر، برخلاف عناصر سبک‌تر (مانند نئودیمیوم)، کمیاب‌تر هستند و زنجیره تامین آنها شکننده‌تر است. تعلیق این محدودیت‌ها، یک تسکین مستقیم برای بخش‌های مخابراتی، پزشکی و دفاعی غرب محسوب می‌شود.

تحلیل کمّی

این گزارش یک تحول تاکتیکی مهم در جنگ تجاری و ژئوپلیتیک منابع میان چین و ایالات متحده را نشان می‌دهد. تحلیل زیر ابعاد این توافق را بررسی می‌کند.

تأثیر کوتاه‌مدت بر قیمت: اقدام چین در ۹ اکتبر برای افزودن پنج عنصر نادر خاکی سنگین (HREE) به فهرست کنترل، ریسک یک شوک عرضه شدید را از ۸ نوامبر ایجاد کرده بود. داده‌های بازار از منابعی چون Fastmarkets وS&P Global Market Intelligence، نوسانات قیمتی و افزایش پرمیوم را برای این عناصر خاص در هفته‌های اخیر نشان می‌داد. تعلیق یک ساله این کنترل‌ها، فشار صعودی کوتاه‌مدت بر قیمت‌ها را حذف می‌کند. انتظار می‌رود بازارهای نقدی و قراردادهای آتی مرتبط با این عناصر، در کوتاه‌مدت شاهد یک اصلاح قیمتی نزولی باشند، زیرا خریداران صنعتی که در حال خرید وحشت‌زده  بودند، سفارشات خود را کاهش می‌دهند.

عرضه و تقاضا: این توافق، معادله بنیادی عرضه و تقاضا را تغییر نمی‌دهد. چین همچنان با در اختیار داشتن حدود ۹۰ درصد از ظرفیت پالایش جهانی (طبق گزارش) و کنترل بر تولید، اهرم اصلی بازار را در دست دارد. مهم‌تر آنکه، محدودیت‌های اعمال‌شده در ماه آوریل پابرجا باقی مانده‌اند. این بدان معناست که عرضه جهانی همچنان محدود است. در سمت تقاضا، روندهای کلان مبتنی بر گذار انرژی (انرژی‌های تجدیدپذیر و خودروهای برقی(EVs)) که توسط آژانس‌هایی مانند Wood Mackenzie و CRU Group پایش می‌شوند، تقاضای ساختاری بلندمدت برای آهنرباهای دائم و در نتیجه REEs را تضمین می‌کنند.

داده‌های تجاری: کاهش تعرفه آمریکا از ۵۷ درصد به ۴۷ درصد، یک کاهش ۱۰ درصدی است. اگرچه این اقدام مثبت است، اما سطح ۴۷ درصد همچنان بسیار بالا بوده و نشان‌دهنده ادامه یک محیط تجاری پرتنش است. این کاهش تعرفه بیش از آنکه یک عادی‌سازی تجاری باشد، یک امتیاز تاکتیکی در ازای امنیت زنجیره تامین REE و امتیاز در بخش کشاورزی (سویا) است.

تحلیل کیفی و ژئوپلیتیک

چین از تسلط خود بر مواد معدنی حیاتی نه به‌عنوان یک ابزار صرفاً اقتصادی، بلکه به‌عنوان یک اهرم سیاسی مستقیم در مذاکرات تجاری استفاده می‌کند. تعلیق این اقدام (و نه لغو آن) یک پیام روشن دارد: این اهرم همچنان روی میز است و هر زمان که تنش‌ها مجدداً افزایش یابد، قابل استفاده خواهد بود.

اهداف توافق: این یک آتش‌بس تاکتیکی است.

برای دولت ترامپ: این توافق یک پیروزی کوتاه‌مدت در دو جبهه داخلی است: (۱) جلوگیری از یک بحران فوری در زنجیره تامین صنایع دفاعی و فناوری، که می‌توانست تورم‌زا باشد و (۲) کسب امتیاز در مورد فنتانیل و خرید سویا توسط چین، که برای پایگاه رأی کشاورزی حیاتی است.

 برای دولت شی جین‌پینگ: چین کاهش تعرفه‌ها را به دست می‌آورد که به بخش صادراتی آسیب‌دیده کمک می‌کند و در عین حال، با حفظ محدودیت‌های ماه آوریل، به غرب یادآوری می‌کند که آسیب‌پذیری استراتژیک آنها پابرجاست.

 واکنش غرب(G7): همزمانی این توافق با گزارش Bloomberg مبنی بر پیمان قریب‌الوقوع G7 در مورد مواد معدنی حیاتی (شامل ذخیره‌سازی و تضمین قیمت) تصادفی نیست. این نشان می‌دهد که غرب (ایالات متحده، کانادا، اتحادیه اروپا، ژاپن) به این درک رسیده است که اتکای صرف به بازار آزاد برای تامین مواد استراتژیک شکست خورده است. این توافق ۱ ساله، زمان حیاتی را برای G7 می‌خرد تا برنامه‌های خود برای ایجاد زنجیره‌های تامین موازی و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های معدنی و پالایشی غیرچینی (مانند پروژه‌هایی در استرالیا، کانادا یا بازگشایی معادن داخلی آمریکا) را تسریع بخشند.

تحلیل سناریو

سناریوی خوش‌بینانه (تعلیق دائمی): تنش‌های تجاری به طور کامل کاهش می‌یابد و این تعلیق یک ساله، همانطور که رئیس‌جمهور ترامپ انتظار دارد، «به‌طور معمول تمدید» می‌شود. در این سناریو، قیمتREEها به ثبات می‌رسد، اما در سطوحی بالاتر از دوران پیش از جنگ تجاری. صنایع غربی با سرعت کمتری به متنوع‌سازی ادامه می‌دهند.

سناریوی بدبینانه (شکست توافق): توافق بر سر جزئیات (مانند حجم خرید سویا یا معیارهای فنتانیل) شکست می‌خورد. چین قبل از پایان دوره یک ساله، کنترل‌های ۸ نوامبر را مجدداً اعمال می‌کند یا حتی محدودیت‌هایی بر صادرات فناوری پالایش اعمال می‌کند. این امر منجر به یک بحران شدید عرضه، افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها (مشابه بحران ۲۰۱۰) و توقف خطوط تولید در صنایع EV و دفاعی خواهد شد.

سناریوی ادامه وضع موجود (محتمل‌ترین): آتش‌بس یک ساله حفظ می‌شود، اما تنش‌های اساسی باقی می‌مانند. چین از این اهرم برای امتیازگیری در سایر حوزه‌ها استفاده می‌کند. همزمان، G7 با جدیت پیمان مواد حیاتی خود را اجرا کرده و میلیاردها دلار در ذخیره‌سازی و پروژه‌های معدنی غیرچینی سرمایه‌گذاری می‌کند. بازار در حالت «عدم قطعیت ساختاری» باقی می‌ماند. این سناریو فرصت‌هایی برای سرمایه‌گذاران در بخش معدن خارج از چین و ریسک‌هایی برای مصرف‌کنندگانی که در تنوع‌بخشی شکست می‌خورند، ایجاد می‌کند.

ذی‌نفعان

مصرف‌کنندگان صنعتی (خودروسازان، سازندگان توربین‌های بادی، بخش دفاعی): این گروه، برنده اصلی کوتاه‌مدت هستند. آنها از یک بحران فوری هزینه‌ای و تولیدی نجات یافته‌اند. این یک سال، «پنجره فرصت» طلایی برای آنهاست تا در پیمان‌های خرید G7 مشارکت کنند، قراردادهای بلندمدت با تامین‌کنندگان غیرچینی ببندند و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D) برای آهنرباهای بدون عناصر نادر خاکی (REE-free magnets) را تسریع بخشند.

سرمایه‌گذاران (بورس)

کوتاه‌مدت: سهام شرکت‌های معدنی REE غربی (مانند MP Materials در آمریکا یا Lynas Rare Earths در استرالیا) که به دلیل انتظار بحران رشد کرده بودند، احتمالاً با اصلاح قیمتی مواجه خواهند شد.

بلندمدت: این گزارش، تز اصلی سرمایه‌گذاری بلندمدت در این شرکت‌ها را تایید می‌کند. این رویداد نشان داد که ریسک ژئوپلیتیک واقعی است. بنابراین، هرگونه کاهش قیمت در این سهام، می‌تواند یک نقطه ورود جذاب برای سرمایه‌گذاران استراتژیک باشد.

تولیدکنندگان و پالایشگاه‌های چینی: این گروه چشم‌انداز متناقضی دارند. از یک سو، کاهش تعرفه‌های آمریکا به نفع آنهاست. از سوی دیگر، آنها فرصت کسب سودهای هنگفت ناشی از کنترل‌های صادراتی ۸ نوامبر را (حداقل موقتاً) از دست می‌دهند.

دولت‌هایG7: آنها زمان خریدند. این توافق، فوریت اجرای پیمان مواد معدنی حیاتی (گزارش شده توسطBloomberg) را دوچندان می‌کند. آنها اکنون باید از این پنجره ۱۲ ماهه برای نهایی کردن ترتیبات ذخیره‌سازی و تضمین حداقل قیمت‌ها برای تشویق سرمایه‌گذاری خصوصی استفاده کنند.

نکات کلیدی

رویداد اصلی: چین کنترل‌های صادراتی جدید بر ۵ عنصر نادر خاکی سنگین (حیاتی برای دفاع و فناوری) را که قرار بود از ۸ نوامبر اجرایی شود، به مدت ۱ سال به حالت تعلیق درآورد.

امتیاز متقابل: این اقدام بخشی از یک توافق تجاری گسترده‌تر است که در آن آمریکا تعرفه‌ها را از ۵۷ درصد به ۴۷ درصد کاهش داده و چین متعهد به خرید سویا و کنترل فنتانیل شده است.

اثر فوری بازار: ریسک افزایش شدید قیمت در کوتاه‌مدت برای این عناصر حذف شد. انتظار می‌رود بازار شاهد کاهش نوسانات و اصلاح قیمتی کوتاه‌مدت باشد.

تصویر بزرگ: این یک آتش‌بس تاکتیکی است، نه یک صلح استراتژیک. محدودیت‌های قبلی (ماه آوریل) همچنان پابرجا هستند و تسلط ۹۰ درصدی چین بر پالایش، دست نخورده باقی مانده است.

واکنش غرب: همزمان،G7  در آستانه اعلام یک پیمان استراتژیک برای ذخیره‌سازی و تضمین خرید مواد معدنی حیاتی است.

نکته کلیدی مدیریتی: این پنجره ۱ ساله، یک بحران را به تعویق انداخت، اما آن را حل نکرد. این زمان، فرصتی حیاتی برای متنوع‌سازی زنجیره تامین و کاهش ریسک است، نه دلیلی برای بازگشت به تجارت معمول.

جمع‌بندی

توافق ۳۰ اکتبر ۲۰۲۵، به طور موقت بازار عناصر نادر خاکی را از لبه پرتگاه یک بحران عرضه جدید بازگرداند. این رویداد تایید می‌کند کهREEها اکنون به طور کامل به عنوان ابزار فشار ژئوپلیتیک در روابط چین و آمریکا پذیرفته شده‌اند. گزارش BMO مبنی بر «کاهش تنش‌ها» صحیح است، اما این کاهش، سطحی و موقتی است. چالش ساختاری، یعنی تسلط چین بر پالایش و تلاش غرب برای ایجاد استقلال در زنجیره تامین، همچنان موضوع اصلی بازار در میان‌مدت و بلندمدت خواهد بود.