ژاپن پیشنهاد همکاری در زمینه عناصر نادر خاکی با آمریکا را در مذاکرات تجاری مطرح کرد

ژاپن در تلاش است تا با ایجاد شراکتی در زمینه مواد معدنی حیاتی مانند عناصر نادر خاکی، روابط اقتصادی خود با ایالات متحده را تقویت کند.

Shigeru Ishiba، نخست‌وزیر ژاپن، این پیشنهاد [شراکت] را در تماس تلفنی با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در روز پنج‌شنبه مطرح کرده است. این پیشنهاد بخشی از فرآیند مذاکره برای کاهش کسری تجاری آمریکا با ژاپن بوده است.

از جمله موضوعات مورد بحث، همکاری بیشتر در زمینه امنیت اقتصادی، از جمله همکاری در حوزه عناصر نادر خاکی بوده است.

عناصر نادر خاکی در مرکز مناقشات تجاری آمریکا با چین قرار گرفته‌اند، جایی که چین با استفاده از موقعیت قوی خود در زنجیره تأمین، صادرات این مواد به ایالات متحده را محدود کرده است.

چین برای دهه‌ها کنترل عرضه جهانی عناصر نادر خاکی را در دست داشته و اکنون بیش از ۶۰ درصد از تولید معدنی جهان و تقریباً تمام فرآیندهای فرآوری این مواد را در اختیار دارد. ایالات متحده به واردات عناصر نادر خاکی، گروهی از ۱۷ عنصر که در طیف گسترده‌ای از کاربردهای فناوری پیشرفته استفاده می‌شوند، وابسته است و این مواد را در فهرست مواد معدنی حیاتی خود قرار داده است.

بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲، حدود ۷۲ درصد از واردات عناصر نادر خاکی آمریکا از چین تأمین شده است. ژاپن نیز ۶ درصد از این واردات را تأمین کرده است، هرچند فلزات نادر خاکی ژاپن از کنسانتره‌های معدنی تولیدشده در چین به دست آمده‌اند.

دولت ژاپن در نظر دارد حمایت فنی برای فرآوری و پالایش این مواد معدنی ارائه دهد. ایده دیگری که مطرح شده، فرآوری این مواد در کشوری ثالث است که تخصص لازم را دارد اما هزینه‌های کمتری را متحمل می‌شود.

بخشی از اقدامات پیشنهادی همکاری Ishiba شامل نیمه‌هادی‌ها و کشتی‌سازی است. این موارد نیز می‌توانند اهرم‌های قدرتمندی در مذاکرات باشند.

ژاپن در حال حاضر بیش از هر کشور دیگری کارخانه‌های تولید نیمه‌هادی دارد. در همین حال، ایالات متحده که دومین کشور از نظر تعداد این کارخانه‌ها است، به دنبال بازگرداندن بخشی از تولید به داخل کشور است تا صادرات خود را افزایش دهد.

در زمینه کشتی‌سازی، چین با سهم ۷۰ درصدی، جایگاه غالبی در بازار جهانی دارد. برای کاهش نفوذ پکن، پیشنهاد توکیو شامل ساخت مشترک کشتی‌های نسل بعدی است.

 تحلیل و جمع‌بندی

گزارش ارائه‌شده حاکی از تلاش ژاپن برای تقویت روابط اقتصادی با ایالات متحده از طریق همکاری در زمینه مواد معدنی حیاتی، به‌ویژه عناصر نادر خاکی، نیمه‌هادی‌ها و کشتی‌سازی است. این پیشنهادات در بستر مذاکرات تجاری برای کاهش کسری تجاری آمریکا با ژاپن مطرح شده‌اند و نشان‌دهنده استراتژی ژاپن برای استفاده از نقاط قوت خود در فناوری و تولید برای ایجاد اهرم در مذاکرات است. برای تحلیل دقیق‌تر، این گزارش را از منظر بازار کامودیتی‌ها و تأثیرات آن بر فعالان این حوزه بررسی می‌کنیم.

1. عناصر نادر خاکی و وابستگی به چین

   عناصر نادر خاکی (Rare Earth Elements - REEs) گروهی از ۱۷ عنصر شیمیایی هستند که در فناوری‌های پیشرفته مانند خودروهای الکتریکی، توربین‌های بادی، تجهیزات نظامی و الکترونیک مصرفی کاربرد دارند. تسلط چین بر ۶۰ درصد تولید معدنی و تقریباً تمام فرآیندهای فرآوری این عناصر، یک ریسک ژئوپلیتیکی قابل‌توجه برای آمریکا و متحدانش ایجاد کرده است. داده‌هایسازمان زمین شناسی ایالات متحده نشان می‌دهد که بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲، ۷۲ درصد از واردات REE آمریکا از چین بوده است. این وابستگی در کنار محدودیت‌های صادراتی چین، آمریکا را به جستجوی منابع جایگزین و تقویت زنجیره تأمین داخلی واداشته است.

   پیشنهاد ژاپن برای ارائه حمایت فنی در فرآوری و پالایش REE و احتمال فرآوری در کشورهای ثالث با هزینه کمتر، می‌تواند به کاهش وابستگی آمریکا به چین کمک کند. با این حال، از آنجا که ۶ درصد از واردات REE آمریکا از ژاپن نیز به کنسانتره‌های چینی وابسته است، این همکاری به تنهایی نمی‌تواند وابستگی به چین را به طور کامل حذف کند، بلکه می‌تواند به عنوان یک گام میانی برای متنوع‌سازی زنجیره تأمین عمل کند.

2. تحلیل کمی

   برای درک بهتر تأثیر این همکاری، به بررسی برخی داده‌های مرتبط با بازار REE می‌پردازیم. طبق گزارشStatista (2025)، تولید جهانی عناصر نادر خاکی در سال ۲۰۲۴ حدود ۳۵۰,۰۰۰ تن بوده است که چین با تولید ۲۱۰,۰۰۰ تن، بیش از ۶۰ درصد سهم بازار را در اختیار داشته است. در مقابل، آمریکا تنها ۴۳,۰۰۰ تن تولید کرده است (حدود ۱۲ درصد). قیمت‌های REE نیز به دلیل محدودیت‌های عرضه و تقاضای رو به رشد، نوسانات قابل‌توجهی داشته‌اند. به عنوان مثال، قیمت نئودیمیوم(Neodymium)، یکی از عناصر کلیدی در تولید آهن‌رباهای دائمی، در ژانویه ۲۰۲۵ حدود ۷۰ دلار به ازای هر کیلوگرم بوده است، که نسبت به سال ۲۰۲۳ (۸۰ دلار به ازای هر کیلوگرم) کاهش یافته، اما همچنان نشان‌دهنده حساسیت بازار به محدودیت‌های عرضه است.

   همکاری پیشنهادی ژاپن می‌تواند هزینه‌های فرآوری را کاهش دهد، به‌ویژه اگر در کشورهای ثالث با هزینه نیروی کار پایین‌تر انجام شود. این امر می‌تواند حاشیه سود شرکت‌های فعال در زنجیره تأمین REE را بهبود بخشد و قیمت تمام‌شده محصولات نهایی (مانند خودروهای الکتریکی) را کاهش دهد.

3. نیمه‌هادی‌ها و کشتی‌سازی

   ژاپن با داشتن بیشترین تعداد کارخانه‌های تولید نیمه‌هادی در جهان، یک شریک استراتژیک برای آمریکا محسوب می‌شود. طبق گزارش انجمن صنایع نیمه هادی(2025)، ژاپن ۲۰ درصد از ظرفیت تولید جهانی نیمه‌هادی‌ها را در اختیار دارد. همکاری در این حوزه می‌تواند به آمریکا کمک کند تا وابستگی خود به تولید آسیایی (به‌ویژه تایوان و کره جنوبی) را کاهش دهد و زنجیره تأمین خود را در برابر اختلالات ژئوپلیتیکی مقاوم‌تر کند.

   در بخش کشتی‌سازی، تسلط ۷۰ درصدی چین بر بازار جهانی یک چالش استراتژیک است. پیشنهاد ژاپن برای ساخت مشترک کشتی‌های نسل بعدی می‌تواند به کاهش نفوذ چین کمک کند، اما موفقیت این طرح به سرمایه‌گذاری‌های مشترک، انتقال فناوری و توانایی رقابت با هزینه‌های پایین چین بستگی دارد.

4. ریسک‌ها و چالش‌ها

   - وابستگی به کنسانتره‌های چینی: حتی با همکاری ژاپن، وابستگی به کنسانتره‌های معدنی چین ممکن است همچنان یک گلوگاه باشد.

   - هزینه‌های فرآوری: فرآوری REE فرآیندی پیچیده و پرهزینه است. بدون یارانه‌های دولتی یا پیشرفت‌های فناوری، کاهش هزینه‌ها چالش‌برانگیز خواهد بود.

   - رقابت جهانی: کشورهای دیگر مانند استرالیا و کانادا نیز در حال توسعه ظرفیت تولید REE خود هستند (مانند پروژه Lynas Rare Earths در استرالیا). این امر می‌تواند رقابت را در بازار افزایش دهد و بر قیمت‌ها فشار وارد کند.

جمع‌بندی

پیشنهاد ژاپن برای همکاری با آمریکا در زمینه عناصر نادر خاکی، نیمه‌هادی‌ها و کشتی‌سازی، یک گام استراتژیک برای تقویت امنیت اقتصادی و کاهش وابستگی به چین است. این همکاری می‌تواند زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی را متنوع‌تر کند و به آمریکا کمک کند تا در برابر محدودیت‌های صادراتی چین مقاومت بیشتری داشته باشد. با این حال، موفقیت این طرح به عوامل متعددی از جمله سرمایه‌گذاری در فناوری‌های فرآوری، انتخاب کشورهای ثالث مناسب و مدیریت هزینه‌ها بستگی دارد.

نکات کلیدی برای فعالان بازار کامودیتی‌ها و سرمایه‌گذاران

1. فرصت‌های سرمایه‌گذاری: شرکت‌هایی که در فرآوری REE یا تولید نیمه‌هادی‌ها فعالیت می‌کنند، ممکن است از این همکاری سود ببرند. به عنوان مثال، شرکت‌های ژاپنی مانند Sumitomo Metal Mining یا شرکت‌های آمریکایی مانند MP Materials می‌توانند از حمایت‌های فنی و مالی بهره‌مند شوند.

2. ریسک‌های بازار: نوسانات قیمت REE به دلیل تسلط چین همچنان یک ریسک است. سرمایه‌گذاران باید به تحولات ژئوپلیتیکی و سیاست‌های صادراتی چین توجه داشته باشند.

3. توصیه‌ها

   - سرمایه‌گذاری در پروژه‌های فرآوری REE در کشورهای ثالث با هزینه پایین (مانند مالزی یا ویتنام) می‌تواند بازده بالایی داشته باشد.

   - توجه به شرکت‌هایی که در توسعه فناوری‌های سبز (مانند خودروهای الکتریکی) فعال هستند، زیرا تقاضای REE در این بخش‌ها رو به افزایش است.

   - رصد دقیق مذاکرات تجاری ژاپن و آمریکا برای شناسایی فرصت‌های جدید در زنجیره تأمین.

در نهایت، این همکاری می‌تواند به تقویت جایگاه ژاپن و آمریکا در بازارهای جهانی کامودیتی‌ها کمک کند، اما نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی استراتژیک برای غلبه بر چالش‌های موجود است.