بازار جهانی کبالت: چشم‌انداز تا سال ۲۰۳۰

مسیر بازار کبالت تا حد زیادی به منبع آن که یک محصول جانبی استخراج‌شده از معادن مس و نیکل است، وابسته است. اگرچه تقاضا و سرمایه‌گذاری‌های مستمر از سوی بخش‌های خصوصی و دولتی تولید کبالت را به جلو می‌برد، تنش‌های ژئوپولیتیکی و مازاد عرضه خطرات بلندمدتی برای بازار ایجاد می‌کنند.

در سلسله‌مراتب جهانی کانی های استراتژیک که معدن‌کاران در تلاش برای استخراج آن‌ها هستند، کبالت همچنان از تقاضای زیادی برخوردار است. در اینجا، چشم‌انداز بازار کبالت تا سال ۲۰۳۰ مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کبالت معمولاً به‌عنوان یک محصول جانبی از معادن مس یا نیکل استخراج می‌شود و این فلز گذار برای کاربردهای ضروری در زمینه‌های دفاع، هوافضا، ذخیره‌سازی انرژی، الکترونیک مصرفی و خودروهای الکتریکی (EVs) استفاده می‌شود.

برای پشتیبانی از این صنایع دارای رشد پرشتاب، تعداد کشورهای تولیدکننده کبالت از هفت کشور در سال ۲۰۰۰ به ۱۶ کشور در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است.

در حالی که تقاضا همچنان بالاست، مازاد عرضه از سوی تولیدکنندگان بزرگ، به‌ویژه جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC)، فشار کاهشی بر قیمت‌ها وارد کرده است.

علاوه بر این، تسلط چین بر بازار جهانی کبالت، این کالا را در معرض تعرفه‌های افزایشی قرار داده است، زیرا تبدیل به ابزاری در منازعات ژئوپولیتیکی شده است. طبق قانون تجارت ایالات متحده، در حال حاضر تعرفه‌ای معادل ۲۵ درصد بر واردات فلز کبالت تصفیه‌شده از چین اعمال می‌شود، که انتظار می‌رود با آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ تشدید شود.

تولید جهانی کبالت در سال‌های اخیر رکوردهای سال به سال را ثبت کرده است و در سال ۲۰۲۳ از ۲۰۰ هزار تن (kt) و در سال ۲۰۲۴ از ۳۰۰ هزار تن عبور کرده است. به‌علاوه، همکاری بین‌المللی برای متعادل‌سازی مؤثر مسائل مازاد مزمن عرضه و قیمت‌ها ضروری است.

تولیدکنندگان کبالت، عرضه و تقاضای بازار

جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) بازیگر اصلی در تولید جهانی کبالت است و پیش‌بینی می‌شود که بیش از 80 درصد  از تولید جهانی را به خود اختصاص دهد، در حالی که اندونزی با ۶.۷ درصد در رتبه دوم قرار دارد.

با وجود فاصله زیاد از جمهوری دموکراتیک کنگو، تولید از معادن کبالت اندونزی در دهه گذشته افزایش چشمگیری داشته است و از ۱.۳ هزار تن در سال ۲۰۱۵ به ۲۰.۴ هزار تن در سال ۲۰۲۴ رسیده است. این کشور توانسته است از روسیه پیشی بگیرد و به دومین تولیدکننده بزرگ کبالت در جهان تبدیل شود.

با وجود ذخایر قابل توجه کبالت در روسیه، درگیری‌های جاری در اوکراین منجر به تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری شدید از سوی اتحادیه اروپا و ایالات متحده شده است که توانایی روسیه را در تأمین قابل اعتماد بازار جهانی مختل کرده است. بنابراین، پیش‌بینی می‌شود که تولید ملی کبالت تا پایان دهه در حدود ۳.۱ درصد ثابت بماند.

همچنین استرالیا و کانادا در حال تبدیل شدن به بازیگران اصلی در بازار هستند، زیرا تنوع بازار در حال گسترش است. در سال ۲۰۲۴، این دو کشور تنها ۱.۹درصد از سهم جهانی را داشتند، اما پیش‌بینی می‌شود که این سهم تا سال ۲۰۳۰ به‌ویژه به دلیل پروژه‌های جدیدی مانند معدن کبالت Broken Hill استرالیا و معدن Copper Cliff کانادا، به ۶ درصد افزایش یابد،. علاوه بر این، استرالیا آماده است تا از تأمین‌های پیشرو جهانی کبالت با رعایت استانداردهای محیط زیست، اجتماعی و حکمرانی استفاده کند و این کالا را با قیمت‌های بالا عرضه نماید.

با افزایش تولید کبالت در سطح جهانی، قیمت آن دچار نوسانات زیادی شده است. پس از رسیدن به بالاترین قیمت خود در سال ۲۰۱۸ با مبلغ ۸۱,۹۰۰ دلار به ازای هر تن (t)، این فلز به دلیل عرضه بیش از حد و تغییر جهت به سمت باتری‌های لیتیم-آهن-فسفات (LFP) که به‌عنوان گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه‌تر و پایدارتر از نظر حرارتی شناخته می‌شوند، به پایین‌ترین سطح خود در چند سال اخیر رسیده است.

Vinneth Bajaj، تحلیلگر ارشد معادن در شرکت GlobalData، اظهار می‌دارد که "با پیشرفت و قابل تجاری شدن جایگزین‌های باتری‌های کبالت، این تکنولوژی‌ها ممکن است وابستگی به کبالت را کاهش داده و دینامیک بازار را تغییر دهند".

Dinah McLeod، مدیر اجرایی موسسه کبالت می‌گوید: "در حال حاضر، بازار کبالت در دوره‌ای از ضعف پایدار قرار دارد که انتظار می‌رود ادامه یابد، زیرا عرضه از تقاضا پیشی می‌گیرد و مازاد عرضه در بازار ادامه می‌یابد. قیمت‌ها در کوتاه‌مدت تحت فشار خواهند بود".

او بیان می‌کند: "با این حال انتظار می‌رود که، از میانه تا اواخر دهه ۲۰۲۰، رشد تقاضا به‌طور قابل توجهی از عرضه پیشی گیرد". وی ادامه می‌دهد: "پیش‌بینی می‌شود که قیمت‌ها بهبود یابند تا از سرمایه‌گذاری بیشتر در عرضه حمایت کنند و به تقاضای فزاینده بازار در آینده کمک کنند".

با شتاب گرفتن انتقال انرژی، کبالت به‌خاطر استفاده در خودروهای برقی (EVs)، صنعتی که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۶۰ میلیون واحد فروش در سطح جهانی داشته باشد، همچنان ارزشمند باقی می‌ماند،. اندونزی از این وابستگی متقابل بهره‌برداری کرده و زنجیره تأمین داخلی خودروهای برقی خود را از طریق استخراج کبالت توسعه داده است، که جایگاه خود را در هر دو بازار تقویت کرده است.

علاوه بر باتری‌ها، کبالت نقش حیاتی در سوپرآلیاژهایی که در صنایع هوافضا و نظامی به‌کار می‌روند ایفا می‌کند. این بخش‌ها تقاضای ثابت و غیرحساس به قیمت برای کبالت فراهم می‌آورند و رشد پایداری در بازه‌های زمانی میان‌مدت و بلندمدت، علیرغم مشکلات بازار، به‌وجود می‌آید.

حضور همه‌جانبه چین در بازار کبالت

چین در سراسر زنجیره تأمین جهانی کبالت به‌طور پیچیده‌ای حضور دارد، به طوری که شرکت‌های معدنی دولتی این کشور مالک و بهره‌بردار دارایی‌های مهمی در حوزه‌های استخراج کبالت اصلی هستند و همان‌طور که باجاج می‌گوید، یک «انحصار تقریباً کامل» را برقرار کرده‌اند.

از سال ۲۰۰۸، چین و جمهوری دموکراتیک کنگو تحت یک «قرارداد زیرساخت برای منابع معدنی» همکاری می‌کنند. این قرارداد در ابتدای سال ۲۰۲۴ اصلاح شد تا شامل تعهدی برای سرمایه‌گذاری حداکثر ۷ میلیارد دلار در پروژه‌های زیرساختی در جمهوری دموکراتیک کنگو در ازای دسترسی مستمر به منابع معدنی غنی آن باشد.

گروه معدنی چینی CMOC به‌خاطر تسلط بر بسیاری از بزرگ‌ترین پروژه‌های کبالت جمهوری دموکراتیک کنگو، از جمله معادن مس-کبالت Tenke Fungurume و Kisanfu، شناخته می‌شود.

سلطه CMOC در بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی از غول‌های صنعتی همچون Glencore پیشی گرفته است، به‌طوری که در اوت ۲۰۲۴، گلنکور پس از افت ۲۷ درصدی تولید، از انبار کردن کبالت از معادن خود در جمهوری دموکراتیک کنگو دست کشید. در حالی که تولید CMOC از ۵۵ هزار تن در ۲۰۲۳ به ۱۱۴ هزار تن در ۲۰۲۴ بیش از دو برابر شده است.

در اندونزی، سرمایه‌گذاری‌های پشتیبانی‌شده از چین تاسیسات پیشرفته  اسیدشویی با فشار بالا (HPAL) را برای افزایش ظرفیت اسمی کبالت در داخل کشور توسعه داده‌اند. کارخانه Huafei متعلق به شرکت Zhejiang Huayou کبالت در اندونزی بزرگ‌ترین تأسیسات HPAL در جهان است و ۹۰ درصد از کوره‌های ذوب نیکل داخلی توسط شرکت‌های چینی ساخته شده‌اند.

این تأثیر گسترده موجب شده است که کبالت در میان چین و غرب ، توسط موسسه Wahba Institute for Strategic Competition در مرکز ویلسون، یک سازمان تحقیقاتی غیرحزبی ایالات متحده، در "داستان دو بازار" توصیف شود.

در حقیقت، تسلط چین بر کبالت نگرانی‌ها در مورد وابستگی در ایالات متحده را تشدید کرده است، جایی که تمرکز بر امنیت کانی های استراتژیک و "نهادهای خارجی مورد توجه" با بازگشت دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری افزایش خواهد یافت.

ترامپ نیت خود را برای اعمال تعرفه بر چین، مکزیک و کانادا به وضوح اعلام کرده است و پس از تحلیف اظهار داشته که تعرفه‌ها بر مکزیک و کانادا در فوریه اعمال خواهند شد.

باجاج توضیح می‌دهد"تعرفه‌ها مزایای کوتاه‌مدت خاصی دارند، مانند تشویق به ظرفیت تولید داخلی و تسریع احتمالی در پذیرش فناوری‌های جایگزین مانند باتری‌های بدون کبالت".

"با این حال، پیامدهای احتمالی، به‌ویژه با توجه به تقاضای داخلی گسترده چین برای این مواد، شامل افزایش هزینه‌های تولید و کاهش رقابت‌پذیری است".

ترامپ هنوز به سایر تولیدکنندگان اصلی کبالت مانند اندونزی توجه نکرده است، اما مدل تجاری فعلی کبالت جهانی همچنان در برابر تنش‌های ژئوپولیتیکی آسیب‌پذیر باقی می‌ماند.

جو کادرواک، مدیرعامل شرکت Cobalt Blue مستقر در استرالیا، توضیح می‌دهد که تولیدکنندگان در موقعیتی قرار دارند که بین چین و ایالات متحده گیر کرده‌اند. "ترامپ از طریق تعرفه‌ها اهرم بسیار قدرتمندتری نسبت به دموکرات‌ها از طریق اعتبار مالیاتی برای خودروهای برقی و باتری‌ها دارد. آنها به شدت وارد خواهند شد و اجتناب از این بار مالی برای کبالت غربی ارزش زیادی دارد". شرکت Cobalt Blue در حال توسعه پروژه کبالت Broken Hill است، که یک مفهوم مجتمع معدن-تصفیه‌خانه در غرب دور نیو ساوت ولز است، اگرچه طرح‌های معدن در حال حاضر به دلیل شرایط بازار در حال بازنگری هستند.

McLeod در تصویر جهانی بیان می‌کند: "اگر قرار است پتانسیل کبالت به طور کامل برای حمایت از انتقال انرژی آزاد شود، دولت‌ها باید سیاست‌های مؤثری برای تحریک تقاضا و رشد رقابتی عرضه به کار گیرند".

معدن‌کاری کبالت به کدام سمت می‌رود؟

پیش‌بینی‌ها از سوی GlobalData نشان می‌دهند که تولید کبالت جهانی تا سال 2030 به 410.9 هزار تن خواهد رسید و نرخ رشد سالانه ترکیبی آن به 5.1 درصد خواهد رسید.

در جمهوری دموکراتیک کنگو، نرخ تولید به 271.3 هزار تن کاهش خواهد یافت و نرخ رشد سالانه ترکیبی آن 1.8 درصد خواهد بود. این موضوع به کاهش تدریجی مازاد عرضه در بلندمدت اشاره دارد، اما صنعت همچنان در حال توسعه است. بیست و پنج پروژه کبالت در حال توسعه هستند که احتمالاً تا سال 2030 به بهره‌برداری خواهند رسید، از جمله معدن Pomalaa شرکت ویل در اندونزی و معدن Shalina Resources’ Mutoshi در جمهوری دموکراتیک کنگو.

بخش بزرگی از مسیر بازار کبالت به منبع آن بستگی دارد که به عنوان یک محصول جانبی از معادن مس و نیکل استخراج می‌شود. همانطور که مرکز ویلسون اشاره کرده است، استخراج‌کنندگان مس-کبالت تحت فشار کمتری نسبت به استخراج‌کنندگان نیکل-کبالت قرار دارند، چرا که قیمت مس به طور مقایسه‌ای قوی‌تر است.

Kaderavek می‌گوید که تامین مالی همچنان یک مانع بزرگ است. "سیگنال قیمت کبالت انگیزه‌ای برای توسعه ایجاد می‌کند، اما این حداقل دو یا سه سال فاصله دارد. بنابراین، چشم‌انداز کبالت برای جهان غرب رشد بسیار محدود و کُند خواهد بود، زیرا حتی پس از رسیدن به قیمت‌های انگیزشی، وام‌دهندگان به اطمینان نیاز دارند که آن قیمت‌ها ثابت باقی بمانند".

تقاضا ممکن است با گسترش استفاده از باتری‌های LFP بیشتر تغییر کند. در حالی که پیش‌بینی می‌شود انتقال به باتری‌های بدون کبالت به تدریج صورت گیرد، این مسئله ممکن است تهدیدی بالقوه برای تقاضای کبالت در بلندمدت باشد.

زنجیره تأمین کبالت همچنین به دلیل تغییرات در مقررات در حال تحول است. از ماه مه 2025، طبق قانون مواد خام حیاتی اتحادیه اروپا (CRMA)، شرکت‌های بالا دستی و پایین دستی موظف خواهند بود که ارزیابی‌های ریسک انجام داده و در صورتی که مسائل ESG شناسایی شوند، اقداماتی انجام دهند تا از مسدود شدن از تأمین مالی‌های عمومی و خصوصی در این بلوک جلوگیری کنند.

نگرانی‌های مربوط به مسائل محیط زیستی، اجتماعی و حکمرانی (ESG) به چالشی بزرگ برای معدن‌کاری کبالت تبدیل شده است، که شامل آلودگی‌های محیطی، خطرات ایمنی برای کارگران و ادعاهای سوءاستفاده از کارگران می‌شود. اگر این مشکلات کنترل نشوند، جایگاه کبالت در معدن‌کاری مسئولانه مورد سوال قرار می‌گیرد، زیرا پیشرفت در زمینه ESG به طور فزاینده‌ای برای آینده این صنعت اهمیت دارد.

موسسه کبالت پیش از این هشدار داده بود که "قوانینی مانند قانون مواد خام استراتژیک(CRMA)، آغاز یک روند جدید از قانون‌گذاری سخت است. شرکت‌های کبالت باید خود را برای این اجتناب‌ناپذیری آماده کنند."

برای ایجاد یک زنجیره ارزش کبالت قوی که آماده حمایت از گذار موفق جهانی به سمت کربن صفر باشد، سرمایه‌گذاری، معادن جدید و سیاست‌های صحیح به طور فوری مورد نیاز است.

پی نوشت

High-Pressure Acid Leach (HPAL)

اسید شویی با فشار بالا(HPAL) یک فرآیند هیدرومتالورژیکی است که برای استخراج فلزات ارزشمند، به ویژه نیکل و کبالت، از سنگ‌های لاتریتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سنگ‌های لاتریتی سرشار از آهن و کم گوگرد هستند اما مقدار قابل توجهی نیکل و کبالت دارند. فرآیند HPAL شامل مراحل زیر است:

آماده‌سازی سنگ معدن: سنگ لاتریتی استخراج و به مواد ریز خرد می‌شود.

ایجاد دوغاب: سنگ معدن خرد شده با آب مخلوط می‌شود تا دوغاب ایجاد شود که سپس پیش‌گرم می‌شود.

لیچینگ در اتوکلاو: دوغاب داغ به یک اتوکلاو (مخزن فشار بالا) منتقل شده و اسید سولفوریک به آن اضافه می‌شود. واکنش بین دوغاب و اسید در دماهای بالا (حدود ۲۵۵ درجه سانتی‌گراد) و فشارهای بالا حدود ۵۰ بار یا ۷۲۵ (psi) انجام می‌گیرد.

فرآیند لیچینگ: واکنش در چندین محفظه داخل اتوکلاو صورت می‌گیرد و تکمیل فرآیند لیچینگ دوغاب حدود ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.

خنک‌سازی و جداسازی: پس از خروج از اتوکلاو، دوغاب از طریق مراحل تخلیه فشار به شرایط جوی بازگردانده می‌شود. سپس دوغاب شسته و جداسازی می‌شود و نیکل و کبالت از بخش مایع بازیابی می‌شوند.

مزیت اصلی HPAL توانایی سریع آن در لیچ کردن نیکل و کبالت از سنگ‌های لاتریتی است، در حالی که روش‌های سنتی لیچینگ به این میزان کارآمد نیستند. با این حال، HPAL با چالش‌هایی همچون خوردگی، فرسایش و نیاز بالای انرژی مواجه است.