سازمان ملل: قاچاق مواد معدنی از کنگو به رواندا به «سطوح بی‌سابقه‌ای» رسیده است
بر اساس گزارش کارشناسان سازمان ملل متحد، قاچاق مواد معدنی از شرق جمهوری دموکراتیک کنگو به کشور همسایه، رواندا، در بحبوحه اشغال بخش وسیعی از این منطقه توسط شورشیان M23 تحت حمایت رواندا، به «سطوح بی‌سابقه‌ای» رسیده است.
بر اساس نسخه‌ای از این گزارش که قرار است این هفته توسط شورای امنیت سازمان ملل منتشر شود، این تجارت غیرقانونی، صادرات قلع، تانتالوم و تنگستن از منطقه را «به خطر انداخته است.
در این گزارش آمده است: مواد معدنی غارت‌شده پس از ورود به رواندا، با تولیدات داخلی مخلوط شده و عملاً تحت عنوان محصولی با منشأ رواندا، به زنجیره تأمین پایین‌دستی راه یافته و پولشویی می‌شوند». این امر «تهدیدی جدی برای یکپارچگی و اعتبار ردیابی مواد معدنی» به شمار می‌رود.
طبق اعلام سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، در سال گذشته، رواندا و کنگو حدود ۶۰ درصد از تولید جهانی تانتالوم، ماده معدنی مورد استفاده در صنایع الکترونیک، را به خود اختصاص دادند.
در یک توافق صلح با حمایت ایالات متحده که هفته گذشته در واشنگتن امضا شد، رواندا و کنگو توافق کردند که به درگیری‌ها و حمایت خود از گروه‌های شورشی نیابتی مانند M23 پایان دهند. دو طرف همچنین متعهد شدند که فرصت‌های اقتصادی مشترک را با سرمایه‌گذاری بالقوه ایالات متحده بررسی کنند.
اما کارشناسان سازمان ملل مستند کرده‌اند که چگونه رواندا از طریق اشغالگریM23، منافع اقتصادی خود را در کنگو گسترش داده است.
بر اساس این گزارش که دوره یک‌ساله منتهی به ۲۰ آوریل را پوشش می‌دهد، هدف رواندا «کنترل قلمرو جمهوری دموکراتیک کنگو و منابع طبیعی آن» است.
این گزارش می‌افزاید که ارتش این کشور «نقشی حیاتی» در گسترش و اشغال مناطق جدید توسط M23 ایفا کرده است که این روند امسال با تصرف دو شهر اصلی شرق کنگو به اوج خود رسید.
کارشناسان اظهار داشتند: استفاده این کشور از تجهیزات نظامی پیشرفته، از جمله سیستم‌های اخلالگر(jamming systems)، سیستم‌های پدافند هوایی کوتاه‌برد و پهپادهای مسلح، نقض تحریم‌های سازمان ملل محسوب می‌شود.
آنها گفتند که سربازان M23 و رواندا کارزار سرکوب سیستماتیکی را در مناطق اشغالی به راه انداخته‌اند که شامل قتل‌های فراقضایی، دستگیری‌های خودسرانه، شکنجه، ناپدیدسازی‌های قهری و یورش‌های شبانه به بیمارستان‌ها می‌شود.
طبق این گزارش، در ابتدای سال جاری میلادی، دست‌کم ۶,۰۰۰ سرباز رواندایی در کنگو با گروه M23 همکاری می‌کردند. تا اواخر ماه آوریل، بین ۱,۰۰۰ تا ۱,۵۰۰ نفر از آنها باقی مانده بودند و «چندین هزار» سرباز نیز در رواندا در امتداد مرز مستقر شده‌اند. رواندا حمایت از M23 را رد کرده و گفته است که ارتش این کشور «اقدامات دفاعی» انجام داده است.
Yolande Makolo، سخنگوی دولت رواندا، گفت که این گروه از کارشناسان «نگرانی‌های امنیتی دیرینه رواندا» در منطقه را نادرست جلوه می‌دهند.
گروه M23 در سال ۲۰۲۱ شورش خود را برای حفاظت از حقوق جمعیت توتسی در شرق کنگو و مبارزه با یک گروه شورشی موسوم به FDLR که با عاملان نسل‌کشی توتسی‌های رواندا در سال ۱۹۹۴ ارتباط دارد، از سر گرفت.
کنگو به عنوان بخشی از توافق صلح تحت حمایت آمریکا، متعهد به «مقابله با» گروه FDLR شده است. گزارش کارشناسان سازمان ملل نشان می‌دهد که ارتش کنگو برای مبارزه باM23، با FDLR همکاری کرده است.
Makolo گفت: رواندا به طور کامل به اجرای توافق صلح متعهد است، از جمله تقابل با FDLR که این امر امکان رفع اقدامات دفاعی رواندا، بازگشت امن پناهندگان به مناطق خود و ثبات بسیار ضروری در منطقه ما را فراهم خواهد کرد.
بر اساس این گزارش، قاچاق مواد معدنی در سراسر شرق کنگو شایع است و تجارت طلا به‌ویژه از گروه‌های مسلح متعدد، سیاستمداران کنگو و کشورهای همسایه حمایت مالی می‌کند.
کارشناسان گفتند که طلای قاچاق شده از استان Ituri در شمال شرقی کنگو «به‌طور قابل توجهی آمار پالایش و صادرات طلای اوگاندا را افزایش داده است». بنابراین، بخش بزرگی از طلای پالایش و صادر شده در اوگاندا» طبق دستورالعمل‌های بررسی دقیق گروه کارشناسان سازمان ملل برای صادرات مسئولانه مواد معدنی، «واجد شرایط تجارت نبوده است.
بر اساس تخمین‌های داده‌های بانک مرکزی، اوگاندا در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۳.۵ میلیارد دلار طلا صادر کرده است.
Felix Kulayigye، سخنگوی ارتش اوگاندا، این اتهامات را تکراری» خواند و گفت: «افرادی که منابع کنگو را سرقت می‌کرده‌اند، قرن‌هاست که شناخته شده‌اند.
طبق این گزارش، مقامات رواندایی نیز آمار تولید داخلی قلع، تنگستن و تانتالوم را به منظور پنهان کردن صادرات مواد معدنی قاچاق‌شده از کنگو، افزایش داده‌اند.
کارشناسان گفتند: هیئت توسعه رواندا (Rwanda Development Board) تولید داخلی سالانه سنگ‌های معدنی تانتالوم، قلع و تنگستن را ۸,۰۰۰ تا ۹,۰۰۰ تن اعلام کرده است»، که این آمار «با داده‌های مؤسسه ملی آمار رواندا، مطالعات زمین‌شناسی مستقل» و یک گروه صنعتی ناظر بر زنجیره تأمین مواد معدنی از منطقه، در تناقض است.
Makolo گفت که برخلاف شرق جمهوری دموکراتیک کنگو، رواندا یک بخش معدنی قانونمند و رسمی را اداره می‌کند که با سرمایه‌گذاری در فرآوری مواد معدنی و سایر زیرساخت‌ها، امکان پالایش تجاری مواد معدنی و صدور گواهی‌های مناسب را فراهم می‌آورد.
تحلیل و جمع‌بندی
این تحلیل بر اساس یافته‌های گزارش سازمان ملل (منتشر شده در اواخر ژوئن ۲۰۲۵) و تلفیق آن با داده‌های کمی بازار و ریسک‌های ژئوپلیتیک تهیه شده است.
گزارش سازمان ملل فراتر از یک اتهام سیاسی، یک هشدار جدی برای بازارهای جهانی، به ویژه در بخش مواد معدنی استراتژیک موسوم به 3T (قلع، تانتالوم، تنگستن) و طلا است. تأثیرات این گزارش را می‌توان در سه حوزه کلیدی دسته‌بندی کرد:
۱. ریسک متمرکز و اختلال در زنجیره تأمین تانتالوم (Ta)
وابستگی بحرانی: کنگو (DRC) و رواندا مجموعاً حدود ۶۰ درصد از تولید جهانی تانتالوم را در اختیار دارند. بر اساس آخرین داده‌های سازمان زمین‌شناسی آمریکا، تولید جهانی تانتالوم در سال ۲۰۲۴ حدود ۲٬۴۰۰ تن بوده که از این میزان، تقریباً ۱٬۴۵۰ تن از منطقه دریاچه‌های بزرگ آفریقا تأمین شده است. این گزارش عملاً اعتبار بخش بزرگی از این ۱٬۴۵۰ تن را زیر سؤال می‌برد.
تأثیر بر قیمت: هرچند ورود غیرقانونی و "پولشویی" شده مواد معدنی در کوتاه‌مدت می‌تواند با افزایش عرضه غیررسمی، قیمت‌ها را به طور مصنوعی پایین نگه دارد، اما ریسک بلندمدت آن بسیار بالاست. با توجه به تاریخ گزارش، قیمت کانی تانتالیت (Ta2O5 30 درصد) در بازار آزاد در حدود 160-140 دلار به ازای هر کیلوگرم در نوسان بوده است. افشای این حجم از قاچاق و احتمال اعمال تحریم‌های بین‌المللی یا توقف فعالیت شرکت‌های بزرگ در منطقه، پتانسیل یک شوک عرضه و جهش قیمت به بالای ۲۰۰ دلار را در نیمه دوم سال ۲۰۲۵ ایجاد می‌کند.
آسیب‌پذیری صنایع پایین‌دستی: تانتالوم در خازن‌های با کارایی بالا برای گوشی‌های هوشمند، لپ‌تاپ‌ها، تجهیزات خودرو و صنایع هوافضا و پزشکی کاربرد حیاتی دارد. شرکت‌های بزرگ فناوری و خودروسازی که به زنجیره‌های تأمین "عاری از درگیری" متعهد هستند، با ریسک‌های شدید اعتباری و قانونی مواجه می‌شوند. این گزارش نشان می‌دهد که گواهی‌های منشأ رواندا (Rwandan origin) دیگر قابل اتکا نیستند.
۲. پولشویی طلا و تأمین مالی بی‌ثباتی
مقیاس کمی: صادرات ۳.۵ میلیارد دلاری طلا از اوگاندا در سال ۲۰۲۴، با فرض قیمت متوسط طلا در آن سال (حدود ۲٬3۰۰ دلار بر اونس)، معادل تقریباً 46.1 تن طلا است. این در حالی است که تولید داخلی رسمی طلای اوگاندا طبق منابع معتبر، کمتر از ۵ تن در سال است. این اختلاف فاحش (~41 تن) حجم عظیم طلای قاچاق شده از استان Ituri کنگو را نشان می‌دهد.
اقتصاد درگیری: این حجم از طلای غیرقانونی، یک منبع مالی عظیم برای گروه‌های مسلح (مانند FDLR که خود بهانه‌ای برای مداخله رواندا است) و شبکه‌های فاسد دولتی فراهم می‌کند. این امر یک "اقتصاد جنگی" ایجاد کرده که در آن، ثبات بلندمدت به نفع هیچ‌یک از طرفین درگیر نیست. برای بازار طلا، این موضوع ریسک‌های مرتبط با ESG (محیطی، اجتماعی و حاکمیتی) را به شدت افزایش می‌دهد و پالایشگاه‌ها و خریداران بین‌المللی را تحت فشار قرار می‌دهد تا منشأ طلای خود از آفریقای مرکزی را با دقت بیشتری بررسی کنند.
۳. ریسک ژئوپلیتیک و تهدید اعتبار مکانیسم‌های نظارتی
جنگ نیابتی دولتی: گزارش تأیید می‌کند که درگیری صرفاً یک شورش داخلی نیست، بلکه یک جنگ نیابتی با دخالت مستقیم ارتش رواندا و استفاده از تجهیزات نظامی پیشرفته (پهپاد، پدافند هوایی) است. این امر ریسک درگیری را از سطح منطقه‌ای به سطح بین‌دولتی ارتقا داده و احتمال گسترش آن را افزایش می‌دهد.
بی‌اعتباری سیستم‌های ردیابی: بزرگترین ضربه این گزارش به مکانیسم‌های بین‌المللی مانند ITSCI (International Tin Supply Chain Initiative) وارد می‌شود که برای اطمینان از پاک بودن مواد معدنی از درگیری طراحی شده‌اند. گزارش نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با مخلوط کردن مواد معدنی غارت‌شده با تولیدات داخلی و صدور گواهی‌های جعلی، کل سیستم را دور زد. این موضوع شرکت‌های عضو این طرح‌ها را با یک بحران اعتبار مواجه می‌کند.
تناقض در آمار رواندا: ادعای تولید ۸ تا ۹ هزار تن کانی‌های 3T توسط رواندا در حالی که مطالعات مستقل و حتی آمار داخلی خود رواندا آن را تأیید نمی‌کند، یک "هشدار ریسک" کمی برای تحلیلگران است. این اختلاف نشان‌دهنده یک تلاش سیستماتیک و دولتی برای پنهان‌سازی منشأ واقعی مواد معدنی صادراتی است.
جمع‌بندی
گزارش سازمان ملل تأیید می‌کند که ثروت معدنی عظیم شرق کنگو به جای توسعه، به سوخت اصلی یک درگیری پیچیده و چندلایه با دخالت مستقیم دولت‌های همسایه (رواندا و اوگاندا) تبدیل شده است. این وضعیت، یک ریسک سیستمیک برای زنجیره تأمین جهانی مواد معدنی حیاتی ایجاد کرده و اعتبار تمام مکانیسم‌های نظارتی موجود را به چالش می‌کشد. توافقات صلح، تا زمانی که انگیزه‌های اقتصادی قدرتمند برای ادامه درگیری وجود داشته باشد، شکننده و غیرقابل اتکا خواهند بود.
نکات برجسته
قاچاق در مقیاس صنعتی: قاچاق مواد معدنی از کنگو یک فعالیت پراکنده نیست، بلکه یک عملیات سازمان‌یافته و در مقیاس صنعتی است که توسط بازیگران دولتی تسهیل و مدیریت می‌شود.
ریسک بالای تانتالوم: با توجه به تمرکز ۶۰ درصدی عرضه جهانی، بازار تانتالوم در برابر هرگونه تشدید تنش یا تحریم در منطقه بسیار آسیب‌پذیر است و پتانسیل نوسانات شدید قیمت را دارد.
طلا به مثابه خون در رگ‌های درگیری: تجارت غیرقانونی طلا از طریق اوگاندا، شریان حیاتی تأمین مالی گروه‌های مسلح و تداوم بی‌ثباتی در کل منطقه است.
شکست حاکمیت شرکتی(ESG Failure): این گزارش یک شکست بزرگ در حوزه ESG برای کل صنعت معدن و صنایع وابسته (الکترونیک، خودروسازی) است. شرکت‌ها دیگر نمی‌توانند به سادگی به گواهی‌های منشأ از این منطقه اعتماد کنند.
افزایش ریسک سرمایه‌گذاری: ریسک ژئوپلیتیک سرمایه‌گذاری در بخش معدن رواندا و کنگو به شدت افزایش یافته است. هرگونه سرمایه‌گذاری در این منطقه باید با ارزیابی دقیق ریسک‌های مرتبط با درگیری، تحریم و اعتبار همراه باشد.
راهکارها و توصیه‌های استراتژیک (برای فعالان بازار)
افزایش دقت در بررسی‌های موشکافانه: خریداران و مصرف‌کنندگان نهایی باید فراتر از گواهی‌های استاندارد حرکت کرده و از تکنولوژی‌های پیشرفته ردیابی (مانند تحلیل ایزوتوپی) برای تأیید منشأ واقعی مواد معدنی استفاده کنند.
تنوع‌بخشی به منابع تأمین: وابستگی به یک منطقه جغرافیایی خاص، یک ریسک استراتژیک است. شرکت‌ها باید فعالانه به دنبال توسعه منابع جایگزین تانتالوم و سایر مواد معدنی 3T در کشورهایی مانند برزیل، استرالیا و کانادا باشند.
رصد دقیق تحولات دیپلماتیک و تحریم‌ها: هرگونه اقدام از سوی شورای امنیت سازمان ملل، ایالات متحده یا اتحادیه اروپا برای اعمال تحریم علیه افراد یا نهادهای دولتی در رواندا یا اوگاندا، می‌تواند به سرعت معادلات بازار را تغییر دهد. این موضوع باید به دقت رصد شود.