لندرور، خانه و ویسکی: رونق طلا، ثروت را به مناطق روستایی زیمبابوه می‌آورد

درFilabusi، واقع در جنوب شرقی زیمبابوه، خیابان‌ها مملو از خودروهای BMW X5 و لندرور دیفندر است، خانه‌های مدرنی که هزینه آن‌ها نقداً پرداخت شده سر بر می‌آورند و در بارهای این شهر کوچک، ویسکی تنها به صورت بطری فروخته می‌شود.

جهش سه ساله قیمت طلا که امسال به دلیل جنگ تجاری دونالد ترامپ، و تقویت جذابیت طلا به عنوان یک دارایی امن (safe-haven) به رکوردی تاریخی رسید، در حال ثروتمند کردن بیش از ۷۰۰ هزار معدنکار غیررسمی یا صنعتگر این کشور است. آن‌ها به سوی کمربندهای معدنی طلا هجوم آورده و طناب نجاتی برای اقتصادی هستند که از آغاز قرن حاضر در آشفتگی به سر می‌برد.

در پنج ماه نخست امسال، این معدنکاران میزان طلای تحویلی خود به پالایشگاه دولتی را نسبت به مدت مشابه سال قبل تقریباً دو برابر کرده و به بیش از ۱۱ تن رسانده‌اند که این امر درآمد صادراتی را افزایش داده است. با سرعت کنونی تولید، این کشور می‌تواند امسال یک میلیارد دلار درآمد بیشتری از محل صادرات طلا نسبت به سال ۲۰۲۴ کسب کند.

Wellington Takavarasha، رئیس شورای معادن صنعتگری و مقیاس کوچک برای استخراج پایدار زیمبابوه(Zimbabwe Artisanal and Small Scale for Sustainable Mining Council)، می‌گوید: قیمت‌ها برای معدنکاران بسیار مطلوب بوده و این موضوعی است که ما را بسیار خوشحال می‌کند. امسال بسیار خوب به نظر می‌رسد. ما باید از این رونق حداکثر استفاده را ببریم.

این صحنه‌ای است که با پیامدهای خوب و بد خود در سراسر آفریقا در حال تکرار است. غنا، بزرگترین تولیدکننده قاره، انتظار دارد تا پایان سال آینده میزان طلای دریافتی از معدنکاران خرد را دو برابر کرده و به ۱۲ میلیارد دلار برساند و بانک مرکزی اتیوپی نیز اعلام کرده است که تحویل بی‌سابقه این فلز در حال تقویت ذخایر آن است. در مناطق شرقی جمهوری دموکراتیک کنگو، گروه‌های شورشی شهروندان عادی را برای بهره‌برداری از جهش قیمت، به استخراج طلا وادار می‌کنند.

برای حدود ۴ درصد از جمعیت زیمبابوه و وابستگانشان که در استخراج طلا فعالیت دارند، این یک منبع درآمد حیاتی در کشوری بوده است که در آن برنامه اصلاحات ارضی ناموفق و خشونت‌آمیز در سال ۲۰۰۰ منجر به سقوط صادرات و به دنبال آن، مارپیچی از قحطی، ابرتورم و فروپاشی ارزی شد که تا به امروز ادامه دارد. اشتغال رسمی از بین رفته و میلیون‌ها شهروند برای یافتن فرصت‌های اقتصادی به آفریقای جنوبی، بریتانیا و سایر کشورها مهاجرت کرده‌اند. در حال حاضر، این تنها امید آن‌هاست؛ امیدی که به پایداری قیمت‌های بالا بستگی دارد.

تاکنون هیچ نشانه‌ای از پایان این رونق وجود ندارد. قیمت این فلز از زمان روی کار آمدن ترامپ ۲۲ درصد افزایش یافته و از ابتدای سال گذشته تاکنون ۶۰ درصد رشد داشته است. در تاریخ ۶ می، قیمت طلا با رسیدن به ۳,۴۳۲ دلار در هر اونس، رکوردی تاریخی را به ثبت رساند و گلدمن ساکس پیش‌بینی می‌کند که تا پایان سال به ۳,۷۰۰ دلار خواهد رسید.

این امر بانک مرکزی زیمبابوه را بر آن داشته تا برای تحویل طلا پول نقد پرداخت کند و پس از کسب درآمد ۲.۵ میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۴ (که جهشی ۳۷ درصدی نسبت به سال قبل از آن بود)، خرید بی‌سابقه ۴۰ تن طلا را در سال جاری هدف‌گذاری کند. تولیدکنندگان صنعتگر سه-چهارم طلای تحویل داده شده در ماه آوریل را تأمین کردند، در حالی که تا چند سال پیش، بخش عمده تولیدات آن‌ها به خارج از کشور قاچاق می‌شد.

برای کارگران صنعتگری مانند Mxolisi Dube که با لباس کار سرمه‌ای و یک چراغ قوه معدنچی بر روی سرش در خیابان‌های Filabusi قدم می‌زند، رونق قیمت طلا یک موهبت بوده است. این مرد ۳۳ ساله استخراج غیرقانونی طلا را در سال ۲۰۰۸ آغاز کرد و به یک «makorokoza» تبدیل شد؛ اصطلاحی در زبان Ndebele که به عمل الک کردن رسوبات رودخانه‌ای حاوی طلا در یک تشت اشاره دارد.

اما اکنون با قیمت‌های بالاتر و همکاری صاحبان معادن که برای افزایش تولید شروع به دعوت از کارگران صنعتگر به املاک خود کرده‌اند، درآمدهای او به شدت افزایش یافته است.

Dube که دندان پر شده‌ای از مس و زنجیری برنجی به گردن دارد، می‌گوید: مطمئن هستید که در پایان ماه چیزی به دست می‌آورید. شما تحت محافظت هستید. اگر زیر نظر یک شرکت نباشید، همیشه باید در حال فرار باشید.

صاحبان معادن که با تجهیزات فرسوده و کمبود منابع مالی دست و پنجه نرم می‌کنند، به طور فزاینده‌ای این کارگران را ترغیب می‌کنند تا تشت‌هایی را که برای جداسازی ذرات طلا از ماسه‌های رودخانه استفاده می‌کردند، با کلنگ و بیل جایگزین کنند تا به آن‌ها در استخراج هر چه سریع‌تر سنگ معدن طلا برای فرآوری کمک کنند.

Meli Nkulumo، مدیر کارخانه در معدن Macoomber7 که در ۱۲ مایلی غرب Filabusi و در امتداد جاده‌های خاکی پرپیچ‌وخم قرار دارد، می‌گوید: «این بدان معناست که ما همیشه سنگ معدن در دسترس داریم و حجم بیشتری را آسیاب می‌کنیم.» معدنکاران صنعتگر دو سال پیش به این محدوده دعوت شدند.

در این معدن، کارگران از سرویس اینترنت استارلینک ایلان ماسک برای مقایسه قیمت‌های پیشنهادی بانک مرکزی با معیارهای جهانی استفاده می‌کنند. وب‌سایت Goldprice.org وب‌سایت مورد علاقه آنهاست.

Thulani Ndlovu، سرپرست معدن، می‌گوید: قیمت‌های بالاتر طلا برای همه بهتر است. ما همچنین می‌توانیم منتظر افزایش حقوق باشیم.

با این حال، این کاری طاقت‌فرساست که به صورت شبانه‌روزی انجام می‌شود. معدنکاران صخره‌های زیرزمینی را با کلنگ خرد کرده، آن را با بیل داخل یک لودر می‌ریزند که سپس با وینچ به سطح زمین کشیده می‌شود. در طول شیفت‌های هشت ساعته، تنها خوراک آن‌ها maheu است؛ نوشیدنی‌ای که از آرد ذرت تخمیر شده تهیه می‌شود.

اما برای معدنکاران صنعتگر، جهش قیمت زندگی‌شان را متحول کرده است و این موضوع در هیچ کجا به اندازهBekezela، حومه‌ای درFilabusi، مشهود نیست؛ جایی که مالکان مشغول ساختن خانه‌های آجری با حصارهای الکتریکی و مجهز به مخازن ذخیره آب و پنل‌های خورشیدی هستند. شورای شهر مجبور است زمین‌های بیشتری را برای کاربری‌های مسکونی و تجاری تغییر کاربری دهد و در کارواش‌ها، خودروهای 4x4  برای شستن گرد و غبار دشت‌های اطراف صف کشیده‌اند.

Thabo Mpofu، مدیر بارNext Generation، می‌گوید که میخانه‌ها مملو از «انواع و اقسام آدم‌ها» هستند که پول‌های هنگفتی خرج می‌کنند. او اضافه می‌کند که مشتریانی را دیده که بطری‌های کنیاک Hennessey را خریده و به عنوان نمایشی از ثروت، آن را روی زمین ریخته‌اند.

این رونق همچنین باعث کاهش جرایمی مانند تهاجم اپراتورهای غیرقانونی به معادن محلی شده است.

Melusi Nyoni، مدیر معادن Fred and Fernando که در حومه شهر Filabusi قرار دارند، می‌گوید: «هیچ اتفاق بدی اینجا نمی‌افتد.» او اکنون به معدنکاران صنعتگر اجازه می‌دهد تا در تونل‌هایی به عمق یک کیلومتر (۰.۶ مایل) کار کنند. او می‌افزاید: اینجا همه جا طلا هست.

با این وجود، با تجهیزات ابتدایی و پروتکل‌های ایمنی محدود، استخراج سنگ معدن کاری خطرناک است.

اتاق معادن در آخرین گزارش سالانه خود اعلام کرد که ۸۷ درصد از ۱۸۶ مورد مرگ و میر در حوادث معدنی زیمبابوه مربوط به معدنکاران غیررسمی بوده است. طبق گزارش رسانه‌های محلی، اخیراً در اواخر ماه مه، چهار نفر در معدنی نزدیک Chegutu در شمال زیمبابوه بر اثر فروریختن دیواره خاکی جان باختند.

اما تا زمانی که این رونق ادامه دارد، این خطرات بازدارندگی چندانی برای معدنکاران صنعتگری ندارد که تا همین اواخر با چادر زدن و شستن طلا در مناطق دورافتاده و وحشی برای چندین ماه، به سختی امرار معاش می‌کردند.

Dube که پدر چهار فرزند است، می‌گوید: قیمت‌های بالا به این معنی است که در آینده نزدیک من را هم سوار بر یک ماشین خواهند دید. من یک تویوتا هایلوکس 4x4  با موتور ۲.۷ لیتری می‌خواهم.

تحلیل و جمع‌بندی

این گزارش تصویری واضح از تأثیرات خرد و کلان رالی بی‌سابقه قیمت طلا بر یک اقتصاد شکننده مانند زیمبابوه ارائه می‌دهد. تحلیل عمیق‌تر نیازمند بررسی عوامل بنیادین، پایداری مدل اقتصادی فعلی و ریسک‌های ذاتی آن است.

۱. چشم‌انداز کلان: دلایل بنیادین رالی طلا و پایداری آن

گزارش، "جنگ تجاری ترامپ" را به عنوان محرک اولیه ذکر می‌کند. با توجه به قیمت ۳,۴۳۲ دلاری در می ۲۰۲۵ و پیش‌بینی ۳,۷۰۰ دلاری گلدمن ساکس، واضح است که عوامل قدرتمندتری در کار هستند. از منظر تحلیلگر، این رالی احتمالاً ناشی از تلاقی چندین عامل است:

تداوم تنش‌های ژئوپلیتیک: فراتر از جنگ تجاری، احتمالاً شاهد تشدید رقابت‌های استراتژیک قدرت‌های بزرگ، بی‌ثباتی در زنجیره‌های تأمین جهانی و درگیری‌های منطقه‌ای هستیم که تقاضا برای دارایی‌های امن (Safe-Haven) را به شدت افزایش داده است.

خرید استراتژیک توسط بانک‌های مرکزی: گزارش به اتیوپی اشاره می‌کند، اما این یک روند جهانی است. بر اساس داده‌های شورای جهانی طلا (WGC) در سال‌های 2024-2023، بانک‌های مرکزی، به‌ویژه در اقتصادهای نوظهور، برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا (De-dollarization) و تنوع‌بخشی به ذخایر خود، خریدهای عظیمی انجام داده‌اند. این روند احتمالاً در سال ۲۰۲۵ نیز شتاب گرفته است.

نگرانی از تورم پایدار و سلامت مالی دولت‌ها: سیاست‌های انبساطی پولی و مالی در سال‌های گذشته، همراه با بدهی‌های دولتی بی‌سابقه در اقتصادهای بزرگ، اعتماد به ارزهای فیات را کاهش داده و طلا را به عنوان یک پوشش تورمی (Inflation Hedge) کلاسیک جذاب کرده است.

پایداری این قیمت‌ها به تداوم این عوامل بستگی دارد. هرگونه کاهش تنش ژئوپلیتیک یا موفقیت بانک‌های مرکزی بزرگ در مهار تورم بدون ایجاد رکود عمیق (Soft Landing) می‌تواند منجر به اصلاح شدید قیمت طلا شود.

۲. تحلیل کمی و تأثیر بر اقتصاد زیمبابوه

داده‌های گزارش برای یک تحلیل کمی بسیار ارزشمند هستند:

سهم معدنکاران صنعتگر(Artisanal Miners): تحویل بیش از ۱۱ تن طلا در ۵ ماه اول سال ۲۰۲۵، نشان‌دهنده نرخ سالانه حدود ۲۶.۴ تن است. با هدف‌گذاری ۴۰ تنی بانک مرکزی، این یعنی معدنکاران صنعتگر مسئول حدود ۶۶ درصد از کل تولید رسمی طلا در سال ۲۰۲۵ خواهند بود. این یک تغییر پارادایم است و نشان می‌دهد که بخش غیررسمی سابق، اکنون ستون فقرات تولید طلای کشور است.

محاسبه درآمد بالقوه: در سال ۲۰۲۴، درآمد ۲.۵ میلیارد دلاری با تولید ۳۰.۱ تن طلا (بر اساس داده‌های تاریخیFidelity Gold Refinery ) به دست آمد که میانگین قیمت هر اونس را حدود ۲,۵۸۰ دلار نشان می‌دهد.

پیش‌بینی ۲۰۲۵: با هدف ۴۰ تن (معادل تقریباً ۱,۲۸۶,۰۰۰ اونس) و فرض میانگین قیمت محافظه‌کارانه ۳,۴۰۰ دلار در هر اونس برای کل سال، درآمد بالقوه به حدود ۴.۳۷ میلیارد دلار می‌رسد. این رقم، افزایش ۱.۸۷ میلیارد دلاری نسبت به سال ۲۰۲۴ را نشان می‌دهد که ادعای گزارش مبنی بر "یک میلیارد دلار بیشتر" را تأیید و حتی از آن فراتر می‌رود. این تزریق ارزی برای کشوری با تولید ناخالص داخلی حدود ۳۰ میلیارد دلار (برآورد سال‌های اخیر)، بسیار عظیم است.

موفقیت سیاست‌گذاری: تصمیم بانک مرکزی برای پرداخت نقدی، یک حرکت استراتژیک کلیدی بوده است. این سیاست با ایجاد انگیزه، جریان طلا را از کانال‌های قاچاق (که قبلاً غالب بود) به سمت کانال‌های رسمی هدایت کرده است. این کار نه تنها درآمد دولت را افزایش داده، بلکه امکان تقویت ذخایر ارزی کشور را نیز فراهم می‌کند.

۳. ریسک‌ها و پایداری مدل

ریسک وابستگی به قیمت(Price Dependency Risk) : اقتصاد محلی Filabusi و در مقیاس بزرگ‌تر، درآمدهای ارزی زیمبابوه، به شدت به قیمت بالای طلا وابسته است. سقوط قیمت طلا به سطوح ۲۰۲۳ (حدود ۲۰۰۰ دلار) می‌تواند درآمد پیش‌بینی شده را بیش از ۴۰ درصد کاهش دهد و این حباب اقتصادی را به سرعت بترکاند.

ریسک‌های اجتماعی و حاکمیتی(ESG Risks) : نرخ بالای مرگ و میر (۸۷ درصد از ۱۸۶ کشته) یک فاجعه انسانی و یک هشدار جدی برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی است. این آمار نشان‌دهنده فقدان کامل استانداردها، ایمنی و نظارت است. در بلندمدت، این موضوع می‌تواند اعتبار طلای زیمبابوه را در بازارهای جهانی که به طور فزاینده‌ای به منابع مسئولانه (Responsible Sourcing) اهمیت می‌دهند، به شدت خدشه‌دار کند.

ریسک بیماری هلندی(Dutch Disease) : ورود ناگهانی حجم عظیمی از ارز خارجی می‌تواند منجر به تقویت غیرطبیعی واحد پول محلی شود. این امر صادرات سایر بخش‌ها (مانند کشاورزی و تولید) را غیراقتصادی کرده و اقتصاد را به یک اقتصاد تک‌محصولی وابسته به طلا تبدیل می‌کند. گزارش هیچ اشاره‌ای به این موضوع نمی‌کند، اما این یک ریسک کلاسیک برای اقتصادهای مبتنی بر منابع طبیعی است که تحلیلگران باید به دقت آن را رصد کنند.

نابرابری منطقه‌ای: ثروت ایجاد شده در کمربندهای طلا متمرکز است. این می‌تواند شکاف اقتصادی بین این مناطق و سایر نقاط کشور را تشدید کرده و به بالقوه منجر به تنش‌های اجتماعی شود.

جمع‌بندی و نکات کلیدی

رونق قیمت طلا یک شمشیر دولبه برای زیمبابوه است که از یک سو یک فرصت اقتصادی بی‌سابقه و یک راه نجات موقت ایجاد کرده و از سوی دیگر، ریسک‌های ساختاری عمیقی را به همراه دارد.

زیمبابوه با موفقیت توانسته است بخش عظیم معدنکاری غیررسمی خود را از طریق سیاست پرداخت نقدی، به کانال رسمی تولید هدایت کند. این امر در شرایط قیمت‌های جهانی رکوردشکن، منجر به یک رونق اقتصادی محلی چشمگیر و افزایش قابل توجه درآمدهای صادراتی شده است. با این حال، این مدل به شدت شکننده، وابسته به نوسانات بازار جهانی و با هزینه‌های انسانی و زیست‌محیطی گزاف همراه است.

نکات کلیدی

قدرت بخش صنعتگر خرد: معدنکاران خرد و غیررسمی از یک بخش حاشیه‌ای و غیرقانونی به موتور اصلی تولید طلای زیمبابوه (تأمین‌کننده حدود دو-سوم تولید) تبدیل شده‌اند.

وابستگی حیاتی به قیمت: کل این ساختار اقتصادی بر پایه قیمت‌های بالای ۳۰۰۰ دلار برای هر اونس طلا بنا شده است. هرگونه اصلاح قابل توجه در بازار جهانی، می‌تواند این رونق را به سرعت متوقف کند.

بحران ایمنی: آمار بالای مرگ و میر یک ریسک اعتباری و انسانی بزرگ است. بدون سرمایه‌گذاری فوری در ایمنی، آموزش و تجهیزات، این بخش در بلندمدت پایدار نخواهد بود و ممکن است با تحریم‌های غیررسمی از سوی خریداران مسئولیت‌پذیر مواجه شود.

نقش کاتالیزوری تکنولوژی: استفاده از اینترنت ماهواره‌ای Starlink برای دسترسی به قیمت‌های جهانی، نمونه‌ای کوچک اما مهم از چگونگی توانمندسازی تولیدکنندگان محلی و کاهش عدم تقارن اطلاعاتی است.