چین با ۵۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری زنجیره تأمین کانیهای استراتژیک را تحت کنترل خود درآورده است
گزارشی جدید نشان می‌دهد که چین طی دو دهه گذشته با بهره‌گیری از شبکه‌ای متشکل از حداقل ۲۶ مؤسسه مالی تحت حمایت دولت، کنترل خود را بر کانیهای استراتژیک که برای گذار جهانی به انرژی پاک و کاهش انتشار کربن ضروری هستند، به‌طور سیستماتیک گسترش داده است.
پایگاه داده‌ای که توسط AidData در کالج William & Mary ایالات متحده گردآوری شده، نشان می‌دهد که پکن چگونه از شبکه پیچیده‌ای از مکانیزم‌های مالی برای تسلط بر زنجیره تأمین جهانی کانیهای استراتژیک استفاده کرده است. این مواد معدنی، از جمله مس، کبالت، نیکل، لیتیوم و عناصر نادر خاکی، برای فناوری‌های نوظهوری مانند باتری‌های خودروهای برقی و پنل‌های خورشیدی حیاتی هستند.
گزارش نشان می‌دهد که بین سال‌های 2000 و 2021، موسسات مالی چین نزدیک به 57 میلیارد دلار وام به 19 کشور با درآمد پایین و متوسط اعطا کرده‌اند. مطالعه موازی تحت عنوان "کتاب بازی قدرت: تلاش پکن برای تأمین مواد معدنی انتقالی خارج از کشور"، 93 تعهد وام و یک کمک مالی را با مشارکت 86 تأمین‌کننده مالی، ترکیبی از نهادهای چینی و غیرچینی، به 59 دریافت‌کننده نشان می‌دهد.
هر دو تحقیق نشان می‌دهند که چین چگونه از ذخایر ارزی عظیم خود برای به دست آوردن کنترل بلندمدت بر ذخایر معدنی استراتژیک در کشورهای غنی از منابع استفاده کرده است. از جمله نمونه‌های بارز می‌توان به مس و کبالت از جمهوری دموکراتیک کنگو و پرو، نیکل از اندونزی و لیتیوم از آرژانتین اشاره کرد.
بیش از 75 درصد از این سرمایه‌گذاری‌ها به‌طور خاص برای تضمین سهام مالکیت چینی‌ها ساختار یافته‌اند، که عمدتاً از طریق مشارکتها (JVs) و ابزار مالی ویژه (SPVs) است. این چیدمان به نهادهای چینی نفوذ چشمگیری در فرآیند استخراج و فرآوری این منابع می‌دهند.
این گزارش همچنین بر تمایز کلیدی بین استراتژی تامین مالی معدنی چین و طرح شاخص کمربند و جاده (BRI)، برنامه زیرساختی جهانی شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین تاکید می‌کند.
بر خلاف وام‌های BRI که عمدتاً از سوی چند بانک توسعه‌ای منتخب چین ارائه می‌شوند، تأمین مالی مواد معدنی انتقالی از طریق شبکه‌ای گسترده‌تر از وام‌دهندگان انجام می‌شود. این شبکه شامل بانک‌های تجاری دولتی نظیر بانک صنعت و تجارت چین، بانک چین و گروه مالی Citic است.
وام‌دهنده‌ی زنجیره‌ای
گزارش حاکی از آن است که وام‌دهی در حوزه مواد معدنی بیشتر مبتنی بر وام‌های متوالی است تا توافق‌های منفرد، که تعهد بلندمدت چین را برای تضمین منابع بالادستی نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های AidData، حدود ۲۵ درصد از وام‌های معدنی دارای ضمانت‌های چینی بوده‌اند، در حالی که این رقم برای پروژه‌های عمومی BRI تنها ۴ درصد برآورد شده است.
نتایج این گزارش با چندین مطالعه اخیر، از جمله مقاله‌ای از The Economist، مطابقت دارد که نشان می‌دهد شرکت‌های چینی در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۱۶ میلیارد دلار در معادن خارجی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این میزان بالاترین سطح در دهه گذشته بوده و از کمتر از ۵ میلیارد دلار در سال پیش از آن جهشی قابل توجه داشته است.
گزارش مذکور نسبت به تأثیرات این روند بر کشورهای میزبان ابراز نگرانی می‌کند. در بیش از دو سوم موارد، ساختارهای سرمایه‌گذاری مشترک (JV) و ابزارهای مالی ویژه (SPV) مالکیت دولت‌های محلی را به حداقل رسانده‌اند. در نتیجه، هرچند این امر تعهدات مالی آن‌ها را کاهش داده است، اما سهم آن‌ها را از منافع اقتصادی آتی ناشی از استخراج مواد معدنی محدود کرده است.
نتایج تحقیق AidData نشان می‌دهد که چین با یک راهبرد منظم در حال تثبیت دسترسی خود به کانیهای استراتژیک است، در حالی که دیگر کشورها ممکن است در این رقابت از صحنه عقب بمانند.
این گزارش، در شرایطی که راهبردهای مذکور زیر ذره‌بین قرار گرفته‌اند، پیامدهای کلان ژئوپلیتیکی ناشی از نفوذ گسترده چین را مورد توجه قرار می‌دهد. همچنین، چالش اساسی کشورهای در حال توسعه را مطرح می‌کند که چگونه می‌توانند ضمن بهره‌برداری از سرمایه‌گذاری‌های چین، کنترل خود را بر منابع طبیعی‌شان حفظ کنند.
پی نوشت
ابزار مالی ویژه (Special Purpose Vehicle)
ابزار مالی ویژه (SPV)، که همچنین به عنوان نهاد با هدف خاص (SPE) شناخته می‌شود، یک شرکت تابعه است که توسط یک شرکت مادر برای ایزوله کردن ریسک مالی ایجاد می‌شود. این نهاد حقوقی مستقل دارای ترازنامه خود است و به شرکت مادر کمک می‌کند تا از مسئولیت‌های مالی محافظت کند. SPVها معمولاً برای پروژه‌های مالی خاص مانند تثبیت بدهی، تأمین مالی پروژه یا انتقال دارایی استفاده می‌شوند.
سرمایه گذاری مشترک (Joint Venture)
سرمایه گذاری مشترک (JV) یک نوع توافق تجاری است که در آن دو یا چند نهاد مستقل با هدف انجام یک پروژه خاص یا فعالیت تجاری به همکاری می‌پردازند، در حالی که هویت‌های قانونی خود را حفظ می‌کنند. این همکاری به طرفین اجازه می‌دهد تا منابع، تخصص‌ها، ریسک‌ها و سودها را تقسیم کنند و در نهایت از نقاط قوت یکدیگر بهره‌برداری نمایند.
گروه مالی Citic
گروه سیتیک (China International Trust and Investment Corporation) یک شرکت بزرگ دولتی در چین است. این گروه در سال 1979 توسط Rong Yiren با حمایت Deng Xiaoping تأسیس شد و نقش مهمی در اصلاحات اقتصادی چین و گشایش این کشور به سوی بازار جهانی ایفا کرده است. هدف این شرکت جذب سرمایه خارجی، معرفی تکنولوژی‌های پیشرفته و پذیرش بهترین شیوه‌های مدیریتی بین‌المللی است.