از توافق ایالات متحده و اوکراین چه می‌دانیم؟

اوکراین و ایالات متحده روز چهارشنبه توافقی را امضا کردند که به شدت مورد رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، بود. این توافق به ایالات متحده دسترسی ترجیحی به قراردادهای جدید مواد معدنی اوکراین را می‌دهد و سرمایه‌گذاری در بازسازی اوکراین را تأمین مالی می‌کند.

در ادامه، مروری بر مواد معدنی حیاتی، از جمله عناصر نادر خاکی(rare earths)، و سایر منابع طبیعی در اوکراین ارائه می‌شود.

عناصر نادر خاکی چه هستند و چه کاربردی دارند؟

عناصر نادر خاکی گروهی متشکل از ۱۷ فلز هستند که برای ساخت آهنرباهایی استفاده می‌شوند که نیرو را به حرکت تبدیل می‌کنند؛ این آهنرباها در وسایل نقلیه الکتریکی، تلفن‌های همراه، سیستم‌های موشکی و سایر تجهیزات الکترونیکی کاربرد دارند. هیچ جایگزین عملی برای آنها وجود ندارد.

سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، ۵۰ ماده معدنی را حیاتی می‌داند، از جمله عناصر نادر خاکی، نیکل و لیتیوم.

مواد معدنی حیاتی برای صنایعی مانند دفاع، لوازم پیشرفته، هوافضا و انرژی سبز ضروری هستند.

اوکراین چه منابع معدنی‌ای دارد؟

بر اساس داده‌های اوکراینی، این کشور ذخایر ۲۲ مورد از ۳۴ ماده معدنی شناسایی شده توسط اتحادیه اروپا به عنوان مواد حیاتی را در اختیار دارد. این موارد شامل مواد صنعتی و ساختمانی، فروآلیاژ، فلزات گران‌بها و غیرآهنی، و برخی عناصر نادر خاکی می‌شود.

به گفته سازمان زمین‌شناسی اوکراین، این کشور دارای عناصر نادر خاکی مانند لانتانوم (lanthanum) و سریم (cerium) مورد استفاده در تلویزیون‌ها و روشنایی؛ نئودیمیم (neodymium) مورد استفاده در توربین‌های بادی و باتری‌های خودروهای الکتریکی(EV))؛ و اربیوم (erbium) و ایتریوم (yttrium) که کاربردهایشان از انرژی هسته‌ای تا لیزرها را شامل می‌شود، است. تحقیقاتی که توسط اتحادیه اروپا تأمین مالی شده نیز نشان می‌دهد که اوکراین ذخایر اسکاندیم (scandium) دارد. داده‌های دقیق، طبقه‌بندی شده هستند.

رمزگشایی از افسانه عناصر نادر خاکی "تریلیون دلاری" اوکراین

مجمع جهانی اقتصاد  اعلام کرده است که اوکراین همچنین یک تأمین‌کننده بالقوه کلیدی برای لیتیوم، بریلیوم(beryllium)، منگنز(manganese)، گالیم(gallium)، زیرکنیم(zirconium)، گرافیت (graphite)، آپاتیت(apatite)، فلوریت (fluorite) و نیکل است.

سازمان زمین‌شناسی دولتی اعلام کرده است که اوکراین یکی از بزرگترین ذخایر تأیید شده لیتیوم در اروپا را دارد که حدود ۵۰۰,۰۰۰ تن تخمین زده می‌شود، این ماده برای باتری‌ها، سرامیک‌ها و شیشه حیاتی است.

این کشور دارای ذخایر تیتانیم است که عمدتاً در مناطق شمال غربی و مرکزی آن قرار دارند، در حالی که لیتیوم در مرکز، شرق و جنوب شرق یافت می‌شود.

ذخایر گرافیت اوکراین، که جزء کلیدی در باتری‌های وسایل نقلیه الکتریکی و راکتورهای هسته‌ای است، ۲۰ درصد از منابع جهانی را تشکیل می‌دهد. این ذخایر در مرکز و غرب کشور قرار دارند.

اوکراین همچنین دارای ذخایر قابل توجه زغال‌سنگ است، هرچند بیشتر آن اکنون تحت کنترل روسیه در سرزمین‌های اشغالی  قرار دارد.

تحلیلگران معدن و اقتصاددانان می‌گویند اوکراین در حال حاضر هیچ معدن عناصر نادر خاکی فعال تجاری ندارد.

چین بزرگترین تولیدکننده عناصر نادر خاکی و بسیاری دیگر از مواد معدنی حیاتی در جهان است.

درباره این توافق چه می‌دانیم؟

دو کشور این توافقنامه را پس از ماه‌ها مذاکرات که گاه پرتنش بود، در واشنگتن امضا کردند؛ عدم قطعیت تا آخرین لحظه با خبر بروز مشکلی در لحظه آخر ادامه داشت.

این توافقنامه یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک برای بازسازی اوکراین ایجاد می‌کند، در حالی که ترامپ تلاش می‌کند تا یک توافق صلح را در جنگ سه ساله روسیه در اوکراین تضمین کند.

تصویری که توسط وزارت خزانه‌داری ایالات متحده در X منتشر شد، Scott Bessent، وزیر خزانه‌داری  ایاات متحده، وYulia Svyrydenko، معاون اول نخست‌وزیر اوکراین، را در حال امضای توافقنامه نشان می‌دهد. وزارت خزانه‌داری اعلام کرد که این توافق به وضوح تعهد دولت ترامپ به یک اوکراین آزاد، مستقل و مرفه را نشان می‌دهد.

Svyrydenko در X نوشت که این توافقنامه مشارکت واشنگتن در این صندوق را پیش‌بینی می‌کند. او همچنین گفت که این توافقنامه کمک‌های جدیدی را فراهم می‌کند، به عنوان مثال سیستم‌های دفاع هوایی برای اوکراین. ایالات متحده مستقیماً به این پیشنهاد نپرداخت.

Svyrydenko گفت این توافقنامه به اوکراین اجازه می‌دهد تا تعیین کند چه چیزی و در کجا استخراج شود و اینکه منابع زیرزمینی آن همچنان در مالکیت اوکراین باقی می‌ماند.

Svyrydenko گفت اوکراین تحت این توافقنامه هیچ تعهد بدهی به ایالات متحده ندارد، که نکته‌ای کلیدی در مذاکرات طولانی بین دو کشور بود. او افزود که این توافق همچنین با قانون اساسی اوکراین و کمپین اوکراین برای پیوستن به اتحادیه اروپا مطابقت دارد.

پیش‌نویس (توافق) هیچ تضمین امنیتی مشخصی از سوی ایالات متحده برای اوکراین، که یکی از اهداف اولیه آن بود، ارائه نکرد.

کدام منابع اوکراینی تحت کنترل کی‌یف هستند؟

جنگ خسارات گسترده‌ای در سراسر اوکراین به بار آورده است و روسیه اکنون حدود یک پنجم از خاک این کشور را کنترل می‌کند.

بخش عمده‌ای از ذخایر زغال‌سنگ اوکراین، که پیش از جنگ نیروی محرکه صنعت فولاد آن بود، در شرق متمرکز است و از دست رفته است.

بر اساس تخمین‌های اندیشکده‌های اوکراینی و مؤسسه ملی مطالعات استراتژیک با استناد به داده‌های تا نیمه اول سال ۲۰۲۴، حدود ۴۰ درصد از منابع فلزی اوکراین اکنون تحت اشغال روسیه قرار دارد. آنها جزئیات دقیقی ارائه نکردند.

از آن زمان، نیروهای روسی به پیشروی پیوسته خود در منطقه شرقی دونتسک ادامه داده‌اند. در ماه ژانویه، اوکراین تنها معدن زغال‌سنگ کک‌شو خود را در خارج از شهر پوکروفسک، که نیروهای مسکو در تلاش برای تصرف آن هستند، تعطیل کرد.

روسیه در طول جنگ حداقل دو ذخیره لیتیوم اوکراین را اشغال کرده است، یکی در دونتسک و دیگری در منطقه زاپوریژیا در جنوب شرقی. کی‌یف همچنان کنترل ذخایر لیتیوم در منطقه مرکزی کی رووهراد را در دست دارد.

اوکراین چه فرصت‌هایی ارائه می‌دهد؟

Oleksiy Sobolev، معاون اول وزیر اقتصاد، در ماه ژانویه گفت که دولت در حال کار بر روی توافقاتی با متحدان غربی از جمله ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و ایتالیا در مورد پروژه‌های مربوط به بهره‌برداری از مواد حیاتی است. دولت پتانسیل کل سرمایه‌گذاری این بخش را تا سال ۲۰۳۳ حدود ۱۲ تا ۱۵ میلیارد دلار تخمین می‌زند.

سازمان زمین‌شناسی دولتی اعلام کرد که دولت در حال آماده‌سازی حدود ۱۰۰ سایت برای صدور مجوز و توسعه مشترک است، اما جزئیات بیشتری ارائه نکرد.

اگرچه اوکراین دارای نیروی کار بسیار ماهر و نسبتاً ارزان و زیرساخت‌های توسعه‌یافته است، سرمایه‌گذاران به تعدادی از موانع سرمایه‌گذاری اشاره می‌کنند. این موانع شامل فرآیندهای نظارتی ناکارآمد و پیچیده و همچنین دشواری در دسترسی به داده‌های زمین‌شناسی و اخذ قطعات زمین است.

آنها گفتند که چنین پروژه‌هایی سال‌ها برای توسعه زمان نیاز دارند و نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه قابل توجهی هستند.

جمع‌بندی

توافق اخیر میان ایالات متحده و اوکراین، ضمن ایجاد صندوق بازسازی، به ایالات متحده"دسترسی ترجیحی" به قراردادهای آتی مواد معدنی اوکراین می‌دهد. این توافق، که با حمایت دولت ترامپ امضا شده، دارای ابعاد مهمی برای بازار کامودیتی و سرمایه‌گذاری است:

پتانسیل منابع حیاتی اوکراین: اوکراین بر روی کاغذ دارای ذخایر قابل توجهی از مواد معدنی حیاتی است (۲۲ از ۳۴ ماده حیاتی اتحادیه اروپا، شامل لیتیوم (با ذخایر تخمینی ۵۰۰ هزار تن، یکی از بزرگترین‌ها در اروپا)، عناصر نادر خاکی (لانتانوم، سریم، نئودیمیم و...)، تیتانیوم، گرافیت (۲۰ درصد منابع جهانی)، نیکل و غیره. این منابع برای زنجیره‌های تامین آینده، به‌ویژه در بخش انرژی سبز (باتری‌ها، توربین‌ها) و فناوری‌های پیشرفته، اهمیت استراتژیک دارند.

واقعیت فعلی تولید: علی‌رغم پتانسیل بالا، اوکراین در حال حاضر فاقد معادن فعال تجاری در زمینه عناصر نادر خاکی است. بهره‌برداری از سایر منابع نیز با چالش‌های جدی روبروست.

تاثیر مخرب جنگ و اشغال: این مهمترین عامل محدودکننده است. روسیه حدود یک پنجم خاک اوکراین را کنترل می‌کند و بخش قابل توجهی از منابع طبیعی این کشور، از جمله عمده ذخایر زغال‌سنگ، حدود ۴۰ درصد منابع فلزی و حداقل دو ذخیره مهم لیتیوم، در مناطق اشغالی قرار دارند. این امر دسترسی و امکان بهره‌برداری از بخش بزرگی از این پتانسیل را در شرایط فعلی و آینده نزدیک غیرممکن یا بسیار پرریسک می‌سازد.

ماهیت توافق با ایالات متحده

دسترسی ترجیحی به قراردادهای جدید: این توافق لزوماً به معنای کنترل مستقیم ایالات متحده بر منابع موجود نیست، بلکه اولویت‌بخشی به شرکت‌های آمریکایی در پروژه‌های آینده است.

مالکیت اوکراینی: اوکراین تاکید دارد که مالکیت منابع زیرزمینی حفظ شده و تعهد بدهی ایجاد نشده است.

عدم وجود تضمین امنیتی: این توافق، طبق متن، شامل تضمین‌های امنیتی مشخص از سوی ایالات متحده، که هدف اولیه اوکراین بود، نمی‌شود.

پیوند با بازسازی و سیاست: توافق بخشی از تلاش گسترده‌تر برای بازسازی اوکراین و احتمالاً مرتبط با اهداف سیاسی دولت ترامپ ،مانند تلاش برای صلح، است.

چشم‌انداز و موانع سرمایه‌گذاری: دولت اوکراین به دنبال جذب 15-12میلیارد دلار سرمایه‌گذاری تا سال ۲۰۳۳ در این بخش است و در حال آماده‌سازی سایت‌ها می‌باشد. با این حال، علاوه بر ریسک عظیم جنگ و اشغال، موانع جدی دیگری نیز وجود دارد: فرآیندهای نظارتی پیچیده و ناکارآمد، دشواری دسترسی به داده‌های زمین‌شناسی و مشکلات مربوط به تملک زمین.

زمان‌بندی طولانی و ریسک بالا: توسعه پروژه‌های معدنی در این حوزه، حتی در شرایط عادی، فرآیندی طولانی‌مدت (سال‌ها) و نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه هنگفت است. در شرایط اوکراین، این فرآیند بسیار طولانی‌تر و پرریسک‌تر خواهد بود و به شدت به پایان جنگ، وضعیت امنیتی پس از جنگ، ثبات سیاسی و اصلاحات ساختاری بستگی دارد.

توافق ایالات متحده-اوکراین در حوزه مواد معدنی، در حال حاضر بیشتر یک سیگنال استراتژیک بلندمدت است تا یک عامل تاثیرگذار بر عرضه و تقاضای کوتاه‌مدت یا میان‌مدت کامودیتی‌ها. این توافق پتانسیل نظری اوکراین به عنوان یک منبع آتی برای تنوع‌بخشی به زنجیره تامین مواد معدنی حیاتی (به دور از وابستگی به چین و روسیه) را برجسته می‌کند.

با این حال، ریسک‌های عظیم ناشی از جنگ، اشغال بخش قابل توجهی از منابع، و موانع ساختاری سرمایه‌گذاری به این معناست که تحقق این پتانسیل بسیار نامشخص و در بهترین حالت، در افق زمانی بسیار دور قرار دارد. فعالان بازار و سرمایه‌گذاران باید این توافق را به عنوان یک گزینه بالقوه بسیار پرریسک و بلندمدت در نظر بگیرند که تحقق آن منوط به تحولات ژئوپلیتیکی، امنیتی و اقتصادی عمده در اوکراین است. در حال حاضر، تاثیر عملی آن بر بازارهای جهانی کامودیتی نزدیک به صفر است.