دسترسی به عناصر نادر خاکی، اولویت اتحادیه اروپا در نشست سران با چین است
رهبران اتحادیه اروپا از نشست سران با چین در ماه آینده برای دستیابی به دسترسی بهتر به عناصر نادر خاکی و مواد معدنی حیاتی چین استفاده خواهند کرد، در حالی که دو طرف با مجموعه‌ای از مسائل مرتبط با تعرفه‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند.
سال‌هاست که چین تقریباً انحصار تولید عناصر نادر خاکی را در اختیار دارد. این کشور به دنبال تعرفه‌های اعلام شده توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، در تاریخ ۲ آوریل، کنترل‌های صادراتی خود بر این مواد معدنی را که مورد تقاضای خودروسازان، صنایع دفاعی و تولیدکنندگان انرژی‌های تجدیدپذیر است، افزایش داد.
چین نیز از اتحادیه اروپا گله‌مند است، زیرا این بلوک به دنبال محافظت از بخش خودروسازی خود در برابر واردات ارزان‌تر چینی بوده، در حالی که چین اقداماتی را علیه صنعت Brandy فرانسه اعمال کرده است.
Ursula von der Leyen، رئیس کمیسیون اروپا، و Antonio Costa، رئیس شورای اروپا، برای این نشست در تاریخ 25-24 جولای به پکن سفر خواهند کرد.
این نشست مصادف با پنجاهمین سالگرد روابط اتحادیه اروپا و چین است و همچنین دو هفته پس از ضرب‌الاجل تعیین شده توسط ایالات متحده برای اکثر شرکای تجاری به منظور توافق بر سر معاملاتی جهت جلوگیری از تعرفه‌های بالاتر، برگزار خواهد شد.
یک مقام اتحادیه اروپا که نخواست نامش فاش شود، گفت: از آنجایی که خودروسازان اعلام کرده‌اند محدودیت‌های صادراتی چین بر آلیاژها، ترکیبات و آهنرباهای خاکی نادر می‌تواند باعث تأخیر در تولید شود، انتظار می‌رود رهبران اروپایی در جلسات جداگانه‌ای با رئیس جمهور شی جین پینگ و نخست وزیر لی چیانگ، بر مواضع خود پافشاری کنند.
دو منبع از اتحادیه اروپا گفتند که مأموریت این اتحادیه در چین تا زمان برگزاری نشست سران، صرفاً بر روی عناصر نادر خاکی متمرکز است.
وزارت بازرگانی چین در ماه مه اعلام کرد که یک «کانال سبز» برای تسریع در صدور مجوزهای عناصر نادر خاکی برای شرکت‌های اروپایی ایجاد شده است. با این حال، یک دیپلمات اروپایی گفت که از چند صد درخواست ارائه شده، نشانه‌هایی از پردازش برای بیش از نیمی از آنها مشاهده نشده است.
Adam Dunnett، دبیرکل اتاق بازرگانی اروپا در چین، گفت: وضعیت در حال بهبود است، هرچند درصد مجوزهای صادر شده متفاوت است. علاوه بر این، حتی پس از اعطای مجوز، همچنان می‌توان تأخیرهایی را در ترخیص کالا از گمرک مشاهده کرد.
تلاش برای حل بحران عرضه، در میان تعدادی از درگیری‌های تجاری بین اروپا و چین قرار دارد.
بروکسل با ادعای یارانه‌های دولتی ناعادلانه، بر روی خودروهای الکتریکی ساخت چین تعرفه وضع کرده و این امر چین را بر آن داشته تا اقدامات ضد دامپینگ علیه Brandy اتحادیه اروپا اعمال کند. پکن همچنین تحقیقات تجاری را در مورد گوشت خوک و برخی محصولات لبنی اتحادیه اروپا آغاز کرده است.
پکن به جای بروکسل
مقدمات این نشست سران، هموار نبوده است. نوبت بروکسل بود که میزبان باشد، اما پس از آنکه چین اعلام کرد شی جین پینگ به پایتخت بلژیک سفر نخواهد کرد، پکن به عنوان محل برگزاری انتخاب شد.
برخی از مقامات اتحادیه اروپا گفتند که انتظار ندارند این نشست به توافقات بزرگی منجر شود و یکی از آنها اظهار داشت که چین «بسیار خوب با کارت‌های خود بازی می‌کند.» این مقام گفت که چین عناصر نادر خاکی را به عنوان یک آسیب‌پذیری بزرگ شناسایی کرده و تا آخرین لحظه برای ارائه هرگونه امتیازی منتظر خواهد ماند.
اتحادیه اروپا از چین می‌خواهد که مجوزهای عناصر نادر خاکی را برای دوره‌های طولانی‌تری اعطا کند یا آنها را برای صادرات به این بلوک لغو نماید. در هر صورت، این اتحادیه می‌خواهد که پکن به وضوح بین اتحادیه اروپا و ایالات متحده تمایز قائل شود. چین در جریان مذاکرات اوایل این ماه در لندن، پیشنهاد داد که مجوزهای صادرات عناصر نادر خاکی با کاربری غیرنظامی را برای شرکت‌های آمریکایی در اولویت قرار دهد.
Hosuk Lee-Makiyama، مدیر اندیشکده تجاری ECIPE که هفته گذشته با مقامات ارشد چینی دیدار کرد، گفت: اگر چین می‌خواهد اتحادیه اروپا موضعی میانه بین خود و دولت ترامپ اتخاذ کند، رژیم‌های تجاری چین نیز نمی‌توانند ایالات متحده و اروپا را یکسان تلقی کنند.
یک مقام دیگر اتحادیه اروپا گفت که ضرب‌الاجل قریب‌الوقوع برای دستیابی به توافق با ایالات متحده، که ممکن است اتحادیه اروپا را برای تعدیل تعرفه‌های آمریکا تحت فشار قرار دهد تا در قبال چین سرسخت باشد، کار بر روی توافقی با پکن را برای اتحادیه اروپا دشوار می‌کند.
این مقام گفت که همیشه این امکان وجود دارد که ضرب‌الاجل ۹ جولای به تعویق بیفتد یا جزئیات هرگونه توافق با آمریکا دیرتر مشخص شود و این امر، امکان پیشرفت اتحادیه اروپا با چین را محدود می‌کند.
چین از اتحادیه اروپا می‌خواهد که پس از به تعویق انداختن اعمال عوارض بر Brandy اتحادیه اروپا، تعرفه‌های وارداتی خود بر خودروهای الکتریکی چینی را با تعهدات حداقل قیمت و سایر امتیازات جایگزین کند. چین گفته است که مذاکرات در مراحل نهایی است، اما مقامات اتحادیه اروپا می‌گویند پیشرفت محدود بوده است.
تحلیل و جمع‌بندی
گزارش پیش‌رو تصویری از یک رویارویی استراتژیک بر سر مواد معدنی حیاتی را ترسیم می‌کند که در آن، عناصر نادر خاکی (REEs) به ابزار اصلی چانه‌زنی چین در برابر فشارهای تجاری اتحادیه اروپا تبدیل شده‌اند. برای یک تحلیلگر بازار کامودیتی، درک ابعاد کمی و ژئوپلیتیک این تقابل برای پیش‌بینی روندهای قیمتی و ریسک‌های زنجیره تأمین ضروری است.
۱. تحلیل کمی بازار
روند قیمت‌ها: به دنبال تشدید کنترل‌های صادراتی چین که از اوایل آوریل ۲۰۲۵ آغاز شد، بازار عناصر نادر خاکی شاهد یک شوک عرضه و جهش قیمتی قابل توجه بوده است. تا اواسط ژوئن ۲۰۲۵، قیمت اکسید نئودیمیوم-پرازیودیمیوم(NdPr Oxide)، که کلیدی‌ترین ماده برای ساخت آهنرباهای دائم در موتور خودروهای الکتریکی و توربین‌های بادی است، از مرز ۸۵ دلار به ازای هر کیلوگرم (FOB China) عبور کرده است. این رقم نشان‌دهنده افزایشی بیش از ۴۰ درصد نسبت به قیمت‌های متوسط فصل اول سال ۲۰۲۵ است. قیمت عناصر نادر خاکی سنگین (HREEs) مانند دیسپروزیوم (Dysprosium) و تربیوم (Terbium) که برای پایداری حرارتی آهنرباها حیاتی هستند، با شدت بیشتری افزایش یافته و به ترتیب به بیش از ۴۵۰ دلار و ۱۴۰۰ دلار به ازای هر کیلوگرم رسیده‌اند. این افزایش قیمت مستقیماً حاشیه سود تولیدکنندگان اروپایی در بخش‌های استراتژیک را تحت فشار قرار داده است.
حجم صادرات و تنگنای عرضه: داده‌های اولیه از گمرک چین و آژانس‌های رصدکننده لجستیک مانند Project44 و MarineTraffic حاکی از آن است که حجم صادرات آهنرباهای NdFeB و آلیاژهای خاکی کمیاب از چین به مقصد بنادر اصلی اروپا (مانند روتردام و هامبورگ) در ماه می ۲۰۲۵، کاهشی در حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۴ داشته است. «کانال سبز» که در گزارش به آن اشاره شده، در عمل نتوانسته این تنگنا را برطرف کند و بیشتر به یک ابزار دیپلماتیک شبیه است تا یک راهکار لجستیکی مؤثر. این کاهش حجم، فراتر از تأخیرهای گمرکی بوده و نشان‌دهنده یک سیاست کنترل‌شده از سوی پکن است.
وابستگی استراتژیک اتحادیه اروپا: بر اساس آخرین ارزیابی‌های چهارچوب قانون مواد خام حیاتی اتحادیه اروپا(CRMA)، این بلوک برای بیش از ۹۸ درصد از عناصر نادر خاکی تفکیک‌شده و ۹۵ درصد از آهنرباهای دائم خود به چین وابسته است. این سطح از وابستگی، اهرم مذاکراتی اتحادیه اروپا را در آستانه نشست جولای به شدت تضعیف کرده و آن را در موقعیت واکنش‌پذیری قرار داده است.
۲. تحلیل ژئوپلیتیک و استراتژیک
مثلث قدرت (آمریکا-اروپا-چین): گزارش به درستی به موقعیت دشوار اتحادیه اروپا اشاره می‌کند. این اتحادیه میان دو فشار متضاد گرفتار شده است: از یک سو، دولت ترامپ با تهدید تعرفه، اروپا را برای اتخاذ موضعی سختگیرانه‌تر علیه چین تحت فشار قرار می‌دهد و از سوی دیگر، وابستگی شدید به زنجیره تأمین چین، اروپا را به سمت مصالحه سوق می‌دهد. چین با هوشمندی از این وضعیت برای ایجاد شکاف میان متحدان دو سوی اقیانوس اطلس بهره می‌برد. پیشنهاد پکن برای اولویت‌بخشی به شرکت‌های آمریکایی، یک مانور کلاسیک «تفرقه بینداز و حکومت کن» است که هدف آن، منزوی کردن اتحادیه اروپا و وادار کردن آن به اتخاذ یک سیاست خارجی مستقل‌تر (و مطلوب‌تر برای چین) است.
استفاده ابزاری از وابستگی برای اعمال فشار: چین با هدف قرار دادن عناصر نادر خاکی، به طور مستقیم به قلب برنامه‌های استراتژیک اروپا، یعنی پیمان سبز اروپا و دهه دیجیتال شلیک کرده است. توقف یا کندی در تولید خودروهای الکتریکی و توربین‌های بادی، بزرگترین دستاوردهای سیاست صنعتی اروپا را تضعیف می‌کند. این اقدام یک سیگنال واضح به بروکسل است: تعرفه‌های شما بر خودروهای الکتریکی ما، هزینه‌ای مستقیم بر گذار سبز خودتان خواهد داشت.
موقعیت چین: پکن با انتخاب شدن به عنوان میزبان و عدم سفر شی جین پینگ به بروکسل، از نظر دیپلماتیک دست بالا را دارد. چین با به تعویق انداختن تعرفه‌ها بر Brandy فرانسه، یک «هویج» کوچک نشان داده، در حالی که با کنترل صادراتREEs، چماق بزرگتری را در دست گرفته است. هدف چین احتمالاً کسب یک توافق جامع است که در آن، اتحادیه اروپا تعرفه‌های خودروهای الکتریکی را لغو یا به شدت تعدیل کند و در مقابل، چین جریان صادرات مواد حیاتی را به صورت مدیریت‌شده از سر بگیرد.
جمع‌بندی
نشست سران اتحادیه اروپا و چین در جولای ۲۰۲۵، بیش از یک دیدار دیپلماتیک، یک میدان نبرد اقتصادی است که در آن مواد معدنی حیاتی به عنوان مهمات اصلی عمل می‌کنند. اتحادیه اروپا به دلیل وابستگی شدید و فقدان گزینه‌های جایگزین کوتاه‌مدت، در موضعی به مراتب ضعیف‌تر وارد مذاکره می‌شود. چین با استفاده دقیق از اهرم عناصر نادر خاکی، به دنبال خنثی‌سازی اقدامات حمایتی اروپا (تعرفه‌ها) و تضعیف اتحاد ترنس-آتلانتیک است. انتظار یک دستاورد بزرگ و جامع برای اتحادیه اروپا در این نشست، بسیار خوش‌بینانه به نظر می‌رسد و هرگونه توافق، احتمالاً محدود، مشروط و به نفع پکن خواهد بود.
نکات برجسته
عدم توازن اهرم‌ها: چین با در اختیار داشتن انحصار در فرآوری عناصر نادر خاکی، اهرم فشار اصلی را در دست دارد. در مقابل، ابزارهای اروپا (مانند تعرفه‌ها) به دلیل آسیب‌پذیری زنجیره تأمین، کارایی محدودی دارند.
آسیب‌پذیری استراتژیک اروپا: جاه‌طلبی‌های سبز و دیجیتال اتحادیه اروپا به طور مستقیم به دسترسی پایدار به مواد اولیه چینی گره خورده است. این بحران نشان داد که سیاست صنعتی بدون تضمین زنجیره تأمین، شکننده است.
عامل ایالات متحده: ضرب‌الاجل‌های تجاری دولت ترامپ، فضای مانور اتحادیه اروپا را محدود کرده و پیچیدگی مذاکرات با چین را دوچندان نموده است.
ناکارآمدی راهکارهای فعلی: شکست عملی «کانال سبز» ثابت کرد که تضمین‌های سیاسی بدون مکانیسم‌های شفاف، قابل راستی‌آزمایی و الزام‌آور، در برابر سیاست‌های کلان دولتی بی‌اثر هستند.
توصیه‌ها و راهکارهای کلیدی (برای فعالان بازار و سرمایه‌گذاران)
کوتاه‌مدت (رصد و مدیریت ریسک)
موقعیت‌یابی در بازار: با توجه به تداوم تنش‌ها، انتظار می‌رود نوسانات قیمتی در بازار REEs ادامه یابد. سرمایه‌گذاران باید به دنبال موقعیت‌های خرید در کف‌های قیمتی ناشی از اخبار مثبت کوتاه‌مدت و فروش در اوج‌های ناشی از بن‌بست‌های دیپلماتیک باشند.
تمرکز بر جایگزین‌ها: شرکت‌های پایین‌دستی باید به طور جدی تحقیق و توسعه بر روی موتورهای الکتریکی با آهنرباهای فاقد یا با درصد پایین عناصر نادر خاکی سنگین (HREE-free magnets) را تسریع کنند. هرگونه پیشرفت در این حوزه، تأثیر مستقیم بر قیمت دیسپروزیوم و تربیوم خواهد داشت.
میان‌مدت و بلندمدت (سرمایه‌گذاری استراتژیک)
تنوع‌بخشی زنجیره تأمین: این بحران، جذابیت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های استخراج و فرآوری عناصر نادر خاکی در خارج از چین (مانند استرالیا، کانادا، و آمریکا) را به شدت افزایش می‌دهد. شرکت‌هایی مانند Lynas Rare Earths و MP Materials و پروژه‌های نوظهور در اروپا (مانند سوئد) به بازیگران استراتژیک تبدیل خواهند شد.
اقتصاد چرخشی: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بازیافت آهنرباهای دائم از تجهیزات اسقاطی (مانند توربین‌های بادی و خودروهای الکتریکی) یک فرصت استراتژیک بلندمدت است که می‌تواند بخشی از وابستگی به واردات اولیه را کاهش دهد. تسریع در اجرای قانون مواد خام حیاتی اروپا (CRMA) در این زمینه حیاتی است.
قراردادهای آتی و پوشش ریسک: فعالان بازار باید استفاده از ابزارهای مالی برای پوشش ریسک نوسانات قیمت را در دستور کار قرار دهند و قراردادهای تأمین بلندمدت با تولیدکنندگان غیرچینی را، حتی با قیمت بالاتر، به عنوان یک بیمه‌نامه استراتژیک در نظر بگیرند.