نبود مواد معدنی، نبود موشک: بحران زنجیره تأمین و اثرات آن بر بخش دفاعی

در حالی که چین سلطه خود را بر منابع کلیدی فرآوری کانیهای استراتژیک و ضروری برای صنایع دفاعی افزایش می‌دهد، ناتو، ایالات متحده و متحدانش در تلاشند تا منابع جایگزین را تامین کنند.

میدان نبرد مدرن نه تنها توسط تسلیحات پیشرفته و فناوری پیچیده شکل می‌گیرد، بلکه توسط کانیهای استراتژیک که این نوآوری‌ها را ممکن می‌سازند نیز تعیین می‌شود.

در دسامبر 2024، ناتو فهرستی از 12 ماده اولیه حیاتی برای دفاع منتشر کرد، آلومینیوم، بریلیوم، کبالت، گالیم، ژرمانیوم، گرافیت، لیتیوم، منگنز، پلاتین، عناصر نادر خاکی (REEs)، تیتانیوم و تنگستن، که ستون فقرات سخت‌افزار نظامی را تشکیل می‌دهند.

این کانیهای استراتژیک برای موتورهای جت جنگنده‌ها و نیمه‌رساناها در سیستم‌های هدایت موشک ضروری هستند. با این حال، یک مشکل وجود دارد: چین 60 تا 90 درصد ظرفیت فرآوری جهانی بسیاری از این مواد را کنترل می‌کند.

رقابت برای تامین منابع جایگزین تشدید شده است، به ویژه با توجه به محدودیت‌های صادراتی اخیر چین بر گالیم و ژرمانیوم، دو عنصری که برای الکترونیک نظامی حیاتی هستند.

این جنگ فزاینده منابع در بستر درگیری جاری روسیه و اوکراین در حال وقوع است که آسیب‌پذیری غرب را بیش از پیش برجسته کرده است. اکنون، یک توافقنامه بحث‌برانگیز مواد معدنی بین ایالات متحده و اوکراین با هدف شکستن این وابستگی منعقد شده است.

این امر سوالات متعددی را مطرح می‌کند، که مهم‌ترین آنها این است که آیا متحدان ناتو می‌توانند واقعاً کنترل زنجیره‌های تأمین خود را دوباره به دست آورند، و هزینه این تلاش جدید برای منابع چه خواهد بود؟

تنگستن: فلزی اجتناب ناپذر در جنگ‌افزارها

در بین مواد معدنی حساسی که در لیست ناتو قرار دارند، تنگستن به عنوان یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین عناصر از لحاظ  استراتژیک لحاظ شده است.

گزارش سپتامبر ۲۰۲۴ دفتر بازرسی دولت ایالات متحده (GAO) بیان می‌کند که تنگستن برای کاربردهای نظامی، به ویژه در مهمات ضد زره و سیستم‌های موشکی، ضروری است.

Lewis Black مدیرعامل شرکت Almonty Industries، تامین‌کننده تنگستن، به صراحت بیان کرد: اگر می‌خواهید چیزی به خصوص ناخوشایند را از یک پهپاد رها کنید تا یک خودرو را متلاشی کند، به تنگستن نیاز دارید.

برای تولید هر نوع مهمات، از گلوله‌های توپ در هر اندازه‌ای گرفته تا مهمات کوچک، برای ساخت قطعات نفوذکننده، به تنگستن نیاز دارید.

بر اساس گزارش GAO، وزارت دفاع ایالات متحده (DOD) تنگستن را به عنوان یک ماده معدنی استراتژیک با قابلیت ایجاد اختلالات جدی در زنجیره تامین شناسایی کرده است.

چین حدود 85 درصد از عرضه جهانی تنگستن را در اختیار دارد و این امر، تولیدکنندگان تجهیزات دفاعی غربی را به طرز نگران‌کننده‌ای آسیب‌پذیر ساخته است. با وجود اهمیت نظامی این فلز، ایالات متحده تقریباً هیچ تولید داخلی تنگستن ندارد. در طول سه سال گذشته، واردات اصلی این فلز به ایالات متحده از چین (27%)، آلمان (14%)، بولیوی (8%) و ویتنام (8%) بوده است.

وابستگی ایالات متحده به واردات کانیهای استراتژیک برای صنایع دفاعی

*در برگیرنده عناصر سریم، دیسپروزیم، اِربیم، یوروپیم، گادولینیم، هولمیم، لانتانیم، لوتتیم، نئودیمیم، پراسئودیمیم، ساماریم، تربیم، تولیم و ایتربیم. منبع: سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، ۲۰۲۵

لک این وضعیت را به عنوان آسیب‌پذیری زنجیره تأمین توصیف می‌کند که مدت‌ها نادیده گرفته شده است: مشکلی که غرب با آن مواجه است این است که گزینه‌های تنگستن بسیار کمی در دسترس است. این همیشه یک قانون نانوشته در بخش ما بود که تنگستن را واقعاً به سلاح تبدیل نکنیم یا سیاسی نکنیم، اما به نظر می‌رسد استراتژی چین با تنگستن، محروم کردن مصرف‌کنندگان غربی است.

پنتاگون کوشیده است با انبار کردن و سرمایه‌گذاری در منابع جایگزین، این وضعیت را مهار کند، اما به گفته بلک: "ما می‌توانیم بهترین و پیشرفته‌ترین تجهیزات نظامی دنیا را بسازیم، اما بدون تنگستن، قادر به تولید هیچ‌چیز نخواهیم بود".

گالیم: نیروی محرکه پنهان در تجهیزات الکترونیکی نظامی

گالیم، ماده معدنی حیاتی دیگر در بخش دفاعی، جزء اصلی سامانه‌های راداری پیشرفته، هدایت موشک و جنگ الکترونیک است.

گزارش سال ۲۰۲۴ مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) هشدار می‌دهد که تصمیم چین مبنی بر اعمال محدودیت‌های صادراتی بر گالیم، در حال حاضر تولیدکنندگان دفاعی غربی را دچار اختلال کرده است.

Harvey Kaye، مدیر شرکت US Critical Materials، با اشاره به گزارش اخیر این شرکت مبنی بر وجود تمرکز بالای گالیم (۱۸۰ تا ۳۸۵ قسمت در میلیون) در پروژه Sheep Creek  در ایالت مونتانا، آمریکا، اظهار داشت: گالیم ۳۸۰۰ کاربرد نظامی دارد و در ایالات متحده تنها یک ذخیره کوچک از آن موجود است و هیچ تولید داخلی‌ای وجود ندارد.

از آنجا که چین بیش از ۹۸ درصد از تولید جهانی گالیم را به خود اختصاص داده است، محدودیت‌های صادراتی اعمال‌شده در سال ۲۰۲۴، تولیدکنندگان تجهیزات دفاعی ایالات متحده را با مشکل مواجه کرده است.

اگرچه منابع جایگزینی مانند اوکراین و گرینلند وجود دارند، به نظر می‌رسد کشورهای غربی سال‌ها از ایجاد زنجیره‌های تامین مستقل گالیم عقب هستند. پیامدهای این تاخیر می‌تواند عمیق باشد و منجر به اختلال در تولید سیستم‌های راداری، قابلیت‌های جنگ الکترونیک و فناوری‌های دفاع موشکی نسل بعدی شود.

بر اساس گزارش اطلاعات استراتژیک GlobalData در مورد کانیهای استراتژیک، چین دهه‌ها صرف امنیتی کردن کنترل بر زنجیره‌های تأمین مواد کلیدی کرده است. این گزارش نشان می‌دهد که بین سال‌های 2019 تا 2024، چین 33.9 میلیارد دلار (239.19 میلیارد یوان) در پروژه‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی مرتبط با معدن سرمایه‌گذاری کرده و تمرکز خود را بر امنیتی کردن دسترسی به لیتیوم، گرافیت، نیکل و کبالت قرار داده است.

Aidan Knight ، تحلیلگر ارشد اطلاعات استراتژیک در GlobalData، می‌گوید: اقلام چینی ممنوعه در جنبه‌های مختلف صنایع دفاعی استفاده می‌شوند. از گلوله‌های توپخانه گرفته تا سیستم‌های رادار پیشرفته، کانیهای استراتژیک تحت سلطه چین از نظر استراتژیک برای شرکت‌های دفاعی بسیار مهم هستند.

وی [آیدان نایت] می‌افزاید: اوکراین دارای ذخایر آنتیموان، گرافیت، گالیم و ژرمانیوم است تا کمبود ناشی از محدودیت‌های صادراتی چین را جبران کند، اما چین همچنان بر تولید و فرآوری کانیهای استراتژیک تسلط دارد.

معامله ایالات متحده و اوکراین: یک قمار ژئوپلیتیک

توافق پیشنهادی ایالات متحده و اوکراین در زمینه مواد معدنی استراتژیک و عناصر نادر خاکی، از بارزترین و آخرین تحولات در تکاپوی جهانی برای کانیهای استراتژیک در صنایع دفاعی به شمار می‌رود.

این توافقنامه به طور وسیعی در مجامع دیپلماتیک مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. بیانیه دونالد ترامپ در شبکه اجتماعی "ایکس" ، رئیس جمهور ایالات متحده در فوریه سال 2025، تصریح کرد که مواد معدنی استراتژیک، محور اصلی مذاکرات اخیر بین ایالات متحده و اوکراین بوده‌اند.

ذخایر عظیم معدنی اوکراین، از جمله تیتانیوم، عناصر خاکی کمیاب، لیتیوم و گالیم، می‌تواند این کشور را به گزینه‌ای اصلی برای کاهش وابستگی غرب به چین تبدیل کند.

این توافق همچنین به عنوان اقدامی برای اطمینان از این موضوع تلقی می‌شود که میلیاردها دلار کمک نظامی ارسال شده به اوکراین در طول مناقشه جاری، می‌تواند به مزایای اقتصادی و امنیتی بلندمدت برای ایالات متحده تبدیل شود.

با این حال، این توافق نگرانی‌هایی را در مورد تأثیر بالقوه آن بر چشم‌انداز شکننده ژئوپلیتیکی ایجاد کرده است.

به گفته نایت: توسعه معادن و ایجاد زیرساخت‌های مکفی در این کشور جنگ‌زده، مستلزم صرف زمان، احتمالاً دهه‌ها خواهد بود.

به ادعای وی: "بعید به نظر می‌رسد که یک قرارداد معدنی با اوکراین قادر باشد تا به سرعت، تأمین مطمئن کانیهای استراتژیک را جهت پاسخگویی به نیازهای رو به گسترش در حوزه دفاع و انتقال انرژی تضمین نماید."

جنگ منابع جدید: آیا غرب قادر به مقابله خواهد بود؟

با تشخیص این آسیب‌پذیری‌ها، ناتو و متحدانش تقویت زنجیره‌های تأمین کانیهای استراتژیک را آغاز کرده‌اند.

ترامپ در تاریخ ۲۱ مارس، با امضای یک فرمان اجرایی، با استناد به اختیارات اضطراری، تلاش برای ارتقای تولید داخلی کانیهای استراتژیک را ذیل قانون تولید دفاعی آغاز نمود. این قانون که در دهه ۱۹۵۰ تصویب شده، به وزارت دفاع ایالات متحده اجازه می‌دهد تا تجهیزات لازم برای دفاع ملی را تهیه نماید.

این فرمان اجرایی، سازمان‌های فدرال را موظف می‌کند معادن را برای تأیید سریع و اراضی فدرال مناسب برای فرآوری مواد معدنی شناسایی کنند. همچنین صدور مجوز برای پروژه‌های معدن‌کاری و فرآوری را تسریع می‌کند و به وزارت کشور دستور می‌دهد تولید مواد معدنی در اراضی فدرال را در اولویت قرار دهد.

آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی (DARPA) ابتکاراتی مانند برنامه "اکتشاف قیمت باز برای امنیت ملی" راه‌اندازی کرده است که از فناوری پیش‌بینی مبتنی بر هوش مصنوعی برای ارزیابی عرضه و تقاضای جهانی مواد معدنی استفاده می‌کند.

شرکت Charles River Analytics ، که قراردادی به ارزش ۴.۵ میلیون دلار از DARPA دریافت کرده است، در حال توسعه مدل‌های احتمالی برای افزایش شفافیت در بازار کانیهای استراتژیک است. یکی از بلندپروازانه‌ترین طرح‌ها، استراتژی "از معدن تا آهنربا" به رهبری وزارت دفاع است که هدف آن توسعه یک زنجیره تأمین عناصر نادر خاکی کاملاً داخلی است.

با وجود افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و طرح‌های سیاستی، کشورهای غربی همچنان در برابر اختلالات عرضه کانیهای استراتژیک بسیار آسیب‌پذیر هستند.

همانطور که رهبران صنعت مانند لوئیس بلک هشدار می‌دهند، اقدام قاطع‌تری مورد نیاز است.

به گفته‌ی وی: ما در صدد شکستن این اعتیاد [به تأمین از سوی چین] هستیم، چرا که همانند سایر وابستگی‌ها، روندی ناسالم است. توانایی دست کشیدن ناگهانی از آن را نداریم، زیرا بنیه‌ی کافی برای این اقدام را دارا نیستیم.

یک نکته قطعی است: صنعت دفاعی بیش از هر زمان دیگری به بخش معدن نیازمند است.

در حالی که دولت‌ها و شرکت‌ها در این دوران نوین رقابت منابع به پیش می‌روند، سوال اساسی همچنان باقی است: آیا غرب می‌تواند کانیهای استراتژیک خود را قبل از آنکه چین سلطه‌اش را بیش از این محکم کند، تأمین نماید؟

مبارزه برای کانیهای استراتژیک تازه آغاز شده است  و نتیجه آن، آینده قدرت نظامی جهانی را شکل خواهد داد.